W Polsce dzień ten jest obchodzony w trzecią niedzielę września, która w tym roku przypada 20 września.
Papieskie orędzie na ten dzień nosi tytuł: „Obyś mógł opowiadać i utrwalić w pamięci (por. Wj 10, 20). Życie staje się historią” .
„W epoce, w której fałszerstwo ukazuje się jako coraz bardziej wyrafinowane i osiąga zastraszający poziom (deepfake), potrzebujemy mądrości, aby zebrać i stworzyć opowiadania piękne, prawdziwe, i dobre. Potrzebujemy odwagi, aby odrzucić te fałszywe i złowrogie” – napisał Ojciec Święty w orędziu na 54 . Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu. Tradycyjnie papież ogłasza je 24 stycznia – we wspomnienie patrona dziennikarzy – św. Franciszka Salezego.
Wybierając ten temat orędzia, zaczerpnięty z fragmentu Księgi Wyjścia, papież Franciszek podkreśla, że dziedzictwo pamięci jest szczególnie cenne w komunikacji. Wiele razy Papież podkreślał, że nie ma przyszłości bez zakorzenienia się w przeżytej historii. Pomogło nam to zrozumieć, że pamięci nie należy uważać za „ciało statyczne”, ale raczej za „rzeczywistość dynamiczną”. Poprzez pamięć ma miejsce przekazywanie z pokolenia na pokolenie dziejów, nadziei, marzeń i doświadczeń.
» pełny tekst papieskiego orędzia » styczniowy artykuł (ogłoszenie orędzia)
Przed mszą św., o godz. 15.15 - chrzest w obrządku ormiańskokatolickim.
Prosimy o przestrzeganie zasad bezpieczeństwa sanitarnego, ustalonych przez Ministra Zdrowia i obowiązujących w kościołach:
- Podczas pobytu w kościele oraz w czasie całej Mszy św. obowiązują maseczki (zasłaniające zarówno usta, jak i nos).
- W ławkach, a także przy podchodzeniu do Komunii św., należy zachować odległość min. 2 metry między sobą (z wyjątkiem członków rodziny).
- Również w związku z epidemią - nie będzie spotkania po Mszy św.
» harmonogram Mszy św. dla Parafii Południowej
» harmonogram Mszy św. ogólnopolski
| PARAFIA POŁUDNIOWA |
W tym roku Uroczystość Podwyższenia Krzyża obchodzona była wg ormiańskokatolickiego kalendarza liturgicznego w niedzielę 13 września. W Kościele ormiańskim jest to jedno z pięciu najważniejszych świąt, po których następuje w poniedziałek Dzień Zaduszny – Or Mereloc.
W tym dniu w Gliwicach, w ormiańskim kościele Świętej Trójcy uroczystą mszę św. w obrządku ormiańskim odprawił ks. Rafał Krawczyk, protoarchimandryta, proboszcz ormiańskokatolickiej parafii pw. Świętego Krzyża w Soczi (Rosja). Podczas liturgii asystowali mu dwaj ministranci: Jakub Szyszko i Mikołaj Wójtowicz.
Na mszy obecnych było wielu wiernych, którzy aktywnie włączali się w recytację modlitw i śpiew, a i stosując się do zasad bezpieczeństwa sanitarnego (maseczki).
Ks. Rafał wyśpiewał (co jest rzadkością podczas ormiańskich eucharystii w Polsce) Ewangelię w języku ormiańskim, następnie przeczytał po polsku (ew. Jana 3, 13-21).
W homilii, nawiązując do słów św. Pawła z dzisiejszego czytania (list do Galatów 6, 14-18): „Co do mnie, nie daj Boże, bym się miał chlubić z czego innego, jak tylko z krzyża Pana naszego Jezusa Chrystusa, dzięki któremu świat stał się ukrzyżowany dla mnie, a ja dla świata.”, ksiądz przekazywał, że (używając dalej określenia za św. Pawłem) mamy się chlubić wyłącznie z Krzyża, nie z jakichkolwiek sukcesów czy osiągnięć.
| ARMENIA |
Msza św. 13 września w Uroczystość Podwyższenia Krzyża Świętego w Erywaniu, pod przewodnictwem Ordynariusza Ormiańskiego Kościoła Katolickiego dla Armenii, Rosji i Europu Wschodniej, abp. Rafała Minassiana.
Podwyższenie Krzyża Świętego (także: Pańskiego) – święto obchodzone zarówno w kościele zachodnim jak i wschodnim, związane z tradycją odnalezienia relikwii krzyża, na którym umarł Jezus Chrystus. Jest on dla chrześcijan największą relikwią.
W tym roku Uroczystość Podwyższenia Krzyża wypada, wg ormiańskokatolickiego kalendarza liturgicznego, w niedzielę 13 września (w kościele rzymskokatolickim zawsze 14 września).
W Kościele ormiańskim jest jednym z pięciu najważniejszych świąt, po których następuje w poniedziałek OR MERELOC – Dzień Zaduszny.
W Uroczystość Podwyższenia Krzyża wpatrujemy się w Ukrzyżowanego, który stał się posłuszny Ojcu niebieskiemu. Krzyż należy do tajemnicy Boga, jest wyrazem Jego miłości „do końca”. W Synu Bożym jest również nasze zbawienie. On wskazuje, że krzyż jest najświętszym znakiem, który streszcza istotę chrześcijaństwa, jest jego wyróżnikiem. Stanowi nie tylko podstawowy gest modlitwy, ale również najprostsze wyznanie wiary. Znak krzyża wielu chrześcijan nosi na piersiach, czynimy go w różnych sytuacjach naszego życia, od narodzin aż po ostatnie pożegnanie. Spotykamy go przy drogach i górskich szlakach. Krzyże zawieszamy w różnych miejscach, gdzie przebywa człowiek. Chcemy w ten sposób uświęcić przestrzeń, w której żyjemy: świątynie i kaplice, mieszkania i miejsca pracy oraz nauki, szpitale czy wreszcie cmentarze. (...)
Naśladowanie Chrystusa w codziennym dźwiganiu krzyża to zjednoczenie z Jego miłością, uczestnictwo w przemianie naszego życia. Ta droga prowadzi do narodzin nowego człowieka, stworzonego zgodnie z Bożym zamysłem. Jak zauważa kard. Joseph Ratzinger, „człowiek nie zadowala się rozwiązaniami, które nie upodabniają go do Boga. Ale wszystkie drogi wskazywane przez ‘węża’ (Rdz 3,5), to znaczy przez mądrość tego świata, okazują się zawodne. Jedyną drogą jest komunia z Chrystusem, osiągalna w życiu sakramentalnym. Naśladowanie Chrystusa to nie jest kwestia moralności, ale zagadnienie ‘misteryjne’ – połączenie działania Bożego i naszej odpowiedzi”.
za: www.liturgia.wiara.pl, z homilii ks. Leszka Smolińskiego
| PARAFIA POŁUDNIOWA |
ZAPRASZAMYna Mszę św. ormiańskokatolicką
w GLIWICACH
w kościele Trójcy Świętej, ul. Mikołowska 2.
Chaczwerac - Խաչվերաց
‹ Odpust w Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej - Gdańsk, 26 maja 2019 r.
W lipcu tego roku minęła 25 rocznica, posługi Księdza Prałata Cezarego Annusewicza polskim Ormianom w kościele świętych Piotra i Pawła w Gdańsku, oraz 11. sprawowania funkcji proboszcza ormiańskokatolickiego. Z okazji jubileuszu przekazaliśmy Księdzu list z wyrazami naszej ogromnej wdzięczności za lata pracy, zwłaszcza przy odbudowie parafialnego kościoła, który dzięki Księdzu powstał z wojennych ruin. Ksiądz Cezary, przez wszystkie lata dbał o podtrzymywanie kultu Matki Bożej Łaskawej, organizując doroczne Triduum w rocznice koronacji Cudownego Obrazu w 1937 roku. List z podziękowaniami podpisali przedstawiciele większości organizacji ormiańskich w Polsce. Dzięki Jego staraniom, od 2007 roku kościół świętych Piotra i Pawła stał się Diecezjalnym Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej, w którym każdego 15 sierpnia, gromadzą się pątnicy z całej Polski.
Drogi, Kochany Księże, raz jeszcze składamy najserdeczniejsze życzenia z okazji jubileuszu,
życząc dalszych lat w zdrowiu pod opieką Matki Boskiej Łaskawej.
W lipcowym numerze gdańskiej edycji “Gościa Niedzielnego” prócz historii kościoła p.w. świętych Piotra i Pawła znalazły się też informacje o Sanktuarium i cudownym obrazie Matki Bożej Łaskawej: » Gość Niedzielny
za: » Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich
Wspólnota ormiańskokatolicką w Gheorgheni (Gyergyószentmiklós) w Siedmiogrodzie (obecnie w Rumunii), organizuje corocznie we wrześniu 3-dniowy festiwal, który w tym roku odbędzie się w całości online. Wszystkie wydarzenia mają być na FB i YouTube.
Poniżej linki dostarczone przez organizatorów:
FACEBOOK: –
Festivalul Artei Armenesti – Örmény Művészeti Fesztivál
» Festivalul Artei Armenesti
Örmény Katolikus Plébánia Gyergyószentmiklós
» Örmény Katolikus Plébánia Gyergyószentmiklós
YOUTUBE: –
Gyergyószentmiklós GyÖKE
» Gyergyószentmiklós GyÖKE
"Księgozbiór bieżący naszej Fundacji powiększył się o ciekawą pozycję, którą sprezentował nam współautor wprowadzenia do niej – dr n. med. Maciej Koszutski, wiceprezydent Zakonu Maltańskiego w Polsce. “Działalność zakonów rycerskich w cylicyjskim Królestwie Armenii i Królestwie Cypru”, pozycja jest zbiorem opracowań naukowych i jak pisze jeden z recenzentów, prof zw. dr hab. Andrzej Wałkówski, …odnosi się do różnych aspektów życia zakonnego korporacji średniowiecznych. Działalność zakonów rycerskich w cylicyjskom Królestwie Armenii i Królestwie Cypru to niezwykle ciekawy ale również istotny nurt życia duchowego i zarazem rycerskiego w świecie mnichów, rycerzy i egzotycznych królestw doby wczesnego rozwoju Europy… W tekście recenzenta dr. hab. Jana Gancewskiego czytamy: …praca zbiorowa odnosi się do różnych aspektów życia Zakonu Maltańskiego. … niezwykle wartościowe, ciekawe artykuły o Kościele Ormiańskim, Krzyżakach w Królestwie Armenii, Bizancjum i relacji tego cesarstwa z Ziemią Świętą we wczesnym średniowieczu, Templariuszach i Joannitach w Cylicyjskiej Armenii…"
za: Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich
https://dziedzictwo.ormianie.pl/o-zakonach-rycerskich-ciekawa-pozycja-w-zbiorach-fundacji/
Rozpoczyna się on 1 września Dniem Stworzenia i trwa do 4 października.
Katolicka Rada Konferencji Episkopatów Europy i ekumeniczna Konferencja Kościołów Europy wystosowały wspólne przesłanie na doroczną inicjatywę ekologiczną zwaną Czasem dla Stworzenia. Chrześcijańscy liderzy religijni przypominają, że inicjatywa ta zwraca nas ku korzeniom naszej wiary. Stworzenie jest bowiem darem Boga dla ludzkości i wszystkich istot żyjących, a my mamy być jego dobrymi administratorami. Do Pana należy bowiem ziemia i wszystko, co ją napełnia. Świat i jego mieszkańcy - piszą sygnatariusze przesłania, cytując Księgę Psalmów.
za: Vatican News,
» artykuł na stronie Vatican News
» Vatican News, wersja ormiańska
| ŚWIĘCI Z KALENDARZA FKiDOP 2020 - WRZESIEŃ |
‹ Tiridates III i królowa Aszchen przyjmują chrzest z rąk św. Grzegorza Oświeciciela; VIII –XIX w., Archiwum FKiDO P. Fot. Władysław Deńca
Święci: Tiridates III (ok. 250–330) i królowa Aszchen (przed 280–341)
Król Armenii, w 301 r. jako pierwszy władca w historii, wraz z żoną Aszchen i siostrą przyjął chrześcijaństwo.
Tiridates (Trdat) III, król Armenii, zwany również Tiridatesem Wielkim, wywodził się z dynastii ormiańskich Arsacydów. W 301 r., jako pierwszy władca w historii, wraz ze swoją żoną Aszchen i siostrą Chosrowiducht przyjął chrześcijaństwo. Według tradycji nawrócił się po cudownym uzdrowieniu dokonanym przez św. Grzegorza Oświeciciela, którego wcześniej uwięził w lochach Chor Wirap.
Tiridates III był synem Chosroesa (Chosrowa) II i nieznanej z imienia matki zamordowanej przez Parta Anaka na rozkaz Ardaszira I w 252 r. Samego Anaka schwytano I zabito wraz z większością rodziny, pozostał tylko jego syn Grzegorz, zwany później Oświecicielem, który schronił się w Cezarei w Kapadocji.
Tiridates jako jedyny pretendent do tronu wyjechał do Rzymu, gdzie uczył się języków, a także kształcił w taktyce wojskowej oraz znajomości prawa rzymskiego. W tym czasie jego siostra Chosrowiducht przebywała w Kapadocji u przybranych rodziców z rodu Amatuni. W 297 r. Tiridates powrócił do kraju i przy pomocy armii rzymskiej rozgromił wojska perskie, a w następnym roku objął tron. Armenia uzyskała samodzielność, chociaż pozostawała nadal w zależności od Rzymu.
W 297 r. król Tiridates III ożenił się z księżniczką Aszchen, pochodzącą z sarmackiego rodu Alanów, z którą miał trójkę dzieci: syna Chosroesa III oraz córki Salome i nieznaną z imienia, późniejszą żonę jednego z pierwszych katolikosów Armenii, św. Husika I. Zgodnie z tradycją w 301 r. para królewska przyjęła chrzest.
| PARAFIA CENTRALNA |
Serdecznie zapraszam na najbliższą Mszę świętą ormiańskokatolicką
30 sierpnia 2020 r. (niedziela) o godz. 11.00
w Warszawie, w kaplicy Matki Bożej, ul. Łazienkowska 14
Po Mszy świętej możliwe spotkanie pod kolumnadą, przed wejściem do kaplicy,
ul. Łazienkowska 14, z zachowaniem zaleceń służb sanitarnych.
Z modlitwą – ks. Józef Naumowicz
Zdjęcie po uroczystości udzielenia posługi subdiakona Narkowi, 14 czerwca br w seminarium duchownym w Erywaniu.
Na zdjęciu: ks. arcybiskup Rafael Minassian, ks. Masztoc Zahterian – rektor seminarium duchownego w Erywaniu,
i dwaj nasi klerycy: Narek już w szatach subdiakona (od 3 sierpnia w mundurze wojskowym) i Aharon (we wrześniu wraca do Warszawy)
» harmonogram Mszy Świętych w Parafii Centralnej » ogólnopolski harmonogram Mszy św.
Kościół Ormiański Apostolski i Katolicki - wspólna i oddzielna historia i liturgia"
Wrocław Kościuszki 37 AB (wejście od podwórka)
✅Dbajmy o swoje bezpieczeństwo - na wydarzenie zabierzmy ze sobą maseczki.
Zadanie publiczne jest finansowane z dotacji z MSWiA.
| PARAFIA POŁUDNIOWA |
Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, po ormiańsku zwane WERAPOCHUMN,
z obrzędem święcenia winogron, we Wrocławiu
W Kościele ormiańskim święto Wniebowzięcia NMP obchodzone jest co roku w niedzielę, najbliżej dnia 15 sierpnia. W kalendarzu liturgicznym Kościoła ormiańskiego jest jednym z pięciu najważniejszych świąt, bo Ormianie szczególnym kultem darzą Bożą Rodzicielkę.
Uroczysta Msza św. miała miejsce w gościnnych murach kościoła Bożego Ciała. Celebrę prowadził ks. Rafał Krawczyk, protoarchimandryta, proboszcz ormiańskokatolickiej parafii pw. Świętego Krzyża w Soczi. Posługę przy ołtarzu pełnił Jakub Szyszko. W czasie Mszy św. można było usłyszeć fragmenty liturgicznych śpiewów (partie chóru), pochodzące z mszy nagranej w 2010 roku w katedrze w Giumri, a wykonanych przez kameralistów z „Our Lady of Armenia Choir”.
(zdjęcie: Agata Combik, FOTO GOŚĆ)
| PARAFIA PÓŁNOCNA |
W Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii - Տօն Փոխման Սրբոյ Կուսին Մարիամու odprawił Mszę Św. ks. protoarchimandryta Józef Naumowicz, duszpasterz Ormian parafii południowej i centralnej Kościoła ormiańskokatolickiego w Polsce, Ks. Henryk Błaszczyk. Ambasadorowi Samvel Mkrtchian, Gagikowi Parsamianowi i wszystkim wiernym, którzy byli - wielki dzięki.
W SOBOTĘ 15 SIERPNIA 2020 r.,W GDAŃSKU
Ton Pochman Syrpo Kusin Mariamu
Տօն Փոխման Սրբոյ Կուսին Մարիամու
W ormiańskim kalendarzu liturgicznym jest ono wyznaczone na niedzielę najbliższą w stosunku do 15 sierpnia. W roku 2019 obchodzone jest 16 sierpnia.
Teologowie spierali się, czy Matka Boga została dotknięta śmiercią czy też, jako wolna od grzechu pierworodnego, jedynie zasnęła. Jednak w całym świecie chrześcijańskim obchody związane z końcem ziemskiego życia Najświętszej Maryi Panny są najważniejszymi uroczystościami roku liturgicznego, w związku z którymi powstały liczne zwyczaje i które wrosły mocno w kulturę wielu narodów.
Wspólna intuicja Wschodu i Zachodu
Przekonanie o tym, że Najświętsza Maryja Panna nie pozostała po śmierci na ziemi, ale Jej uwielbione przez Jezusa ciało zostało zabrane do nieba, było powszechne w Kościele od początków jego istnienia. Cesarz Maurycy na przełomie VI i VII w. polecił obchodzić w całym Cesarstwie Wschodnim 15 sierpnia jako święto dla uczczenia tej tajemnicy. Można przypuszczać, że było ono już obchodzone znacznie wcześniej, władca rozciągnął je jedynie na całe imperium.
W Rzymie święto było obchodzone w VII w., o czym świadczy fakt, że papież Sergiusz ustanowił z tej okazji uroczystą procesję, zaś żyjący w IX w. papież Leon IV dodał do tego święta wigilię i oktawę.
Również w Kościele Ormiańskim, Abisyńskim, Chaldejskim, Syryjskim, Maronickim, Koptyjskim, głoszona była prawda, że ciało Maryi zostało wzięte do nieba.
W kwestii zakończenia ziemskiej drogi Bogurodzicy teolodzy podzieli się na dwie grupy. Zwolennicy nauki głoszącej, że Maryja nie umarła, tzw. immortaliści, podkreślają, że śmierć jest następstwem grzechu a Maryja jako Niepokalanie Poczęta nie podlega prawu śmierci. Natomiast tzw. mortaliści są zdania, że powszechność śmierci przynależy do ludzkiej egzystencji, dlatego obejmuje także Maryję, gdyż uwolnienie Jej od grzechu pierworodnego nie likwiduje cierpień fizycznych ani śmierci. Przemawia za tym również tradycja Kościoła, zwłaszcza wschodniego, który mówił o zaśnięciu Maryi, co sugeruje łagodną śmierć, bez konsekwencji, jaką jest rozkład ciała.
W ikonografii chrześcijańskiej dominują dwa typy wyobrażeń – na Wschodzie przedstawia się Zaśnięcie Bogurodzicy, która leży na łożu, otoczona Apostołami, u wezgłowia stoi Pan Jezus trzymający na rękach niemowlę – symbolizujące czystość Jej duszy. Na Zachodzie przeważają obrazy, na których Matka Boża, w asyście aniołów, stoi na tle świetlistego nieba. (…)
na podstawie ekai.pl
Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny jest jednym z pięciu głównych Świąt (Święto Objawienia i Chrztu Pańskiego, Wielkanoc, Przemienienie Pańskie, Wniebowzięcie NMP, Podwyższenie Krzyża Świętego), po których następuje Dzień Zaduszny (Or Mereloc, Օր Մեռելոց).
W tym roku wg kalendarza liturgicznego ormiańskiego Kościoła katolickiego obchodzone jest w niedziele 16 sierpnia.
*
Prosimy o przestrzeganie zasad bezpieczeństwa sanitarnego, ustalonych przez Ministra Zdrowia i obowiązujących w kościołach:
- Podczas pobytu w kościele oraz w czasie całej Mszy św. obowiązują maseczki (zasłaniające zarówno usta, jak i nos).
- W ławkach, a także przy podchodzeniu do Komunii św., należy zachować odległość min. 2 metry między sobą (z wyjątkiem członków rodziny).
- W związku z wyjątkową sytuacją prosimy o przyniesienie indywidualnie winogron do poświęcenia i ułożenie przed Mszą św. na przygotowanym stoliku.
- Również w związku z epidemią - nie będzie spotkania po Mszy św.
| PARAFIA PÓŁNOCNA |
 |
Serdecznie zapraszam na doroczną, uroczystą ormiańskokatolicką Mszę świętą
w kościele świętych Piotra i Pawła w Gdańsku (ul. Żabi Kruk 3)
przed Cudownym Obrazem Matki Bożej Łaskawej (Ormiańskiej)
z dawnego kościoła ormiańskiego w Stanisławowie,
w Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
(Ton Pochman Syrpo Kusin Mariamu - Տօն Փոխման Սրբոյ Կուսին Մարիամու)
W SOBOTĘ 15 SIERPNIA 2020 R.
O GODZINIE 13.00
w 100-lecie Bitwy Warszawskiej.
Na zakończenie Mszy św. tradycyjne błogosławieństwo winogron.
Dalsze ormiańskie obchody w tym dniu organizuje Związek Ormiański w Gdańsku.
Uprzejmie proszę o przestrzeganie zaleceń służb sanitarnych, wynikających także z miłości bliźniego, by chronić siebie i innych:
zachowanie właściwego dystansu między sobą
(jest to łatwe w dużym kościele św. Piotra i Pawła) oraz zakrywanie ust i nosa.
Wraz z ks. prałatem Cezarym Annusewiczem, proboszczem par. św. Piotra i Pawła Gdańsku
z serdeczną pamięcią i modlitwą
ks. Józef Naumowicz
» harmonogram Mszy św. dla Parafii Północnej » harmonogram Mszy św. ogólnopolski
PRZEZYDENT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ PAN ANDRZEJ DUDA
NADAŁ KSIĘDZU PROFESOROWI JÓZEFOWI NAUMOWICZOWI,
również protoarchimandrycie ormiańskiego Kościoła katolickiego w Polsce,
duszpasterzowi parafii centralnej oraz parafii południowej
KRZYŻ KAWALERSKI ORDERU ODRODZENIA POLSKI
za wybitne zasługi w pracy naukowo-badawczej i dydaktycznej.
WIELEBNY KSIĘŻE, SERDECZNIE GRATULUJEMY!
 |
 |
Potężna eksplozja wstrząsnęła wczoraj późnym popołudniem Bejrutem, stolicą Libanu. Zginęło kilkadziesiąt osób, 4 tys. zostało rannych. Wybuch spowodował olbrzymie zniszczenia. Jako przyczynę podaje się pożar niebezpiecznych chemikaliów składowanych w porcie. Według bilansu podanego wczoraj w nocy przez telewizję Al-Dżazira, powołującej się na libańskie ministerstwo zdrowia, zginęło co najmniej 78 osób. Liczbę rannych ocenia się na ponad 4 tys. Port i budynki w jego otoczeniu zostały poważnie zniszczone. Wybuch był tak silny, że było go słychać na Cyprze – wyspie odległej od Bejrutu o 240 km.
 |
 |
 |
|
Kim jesteśmy?
|
|
|---|---|
Jesteśmy Katolickim Kościołem Wschodnim, pełnoprawnym członem Kościoła Katolickiego, uznającym władzę i autorytet Biskupa Rzymu. Wyróżnia nas starożytny obrządek ormiański.
|
|
Obrządek ormiański
|
|
|---|---|
Obrządek ormiański wywodzi się z Armenii, z tradycji św. Bazylego. Uformowany przez św. Grzegorza Oświeciciela. Charakterystycznym wyróżnikiem jest język liturgiczny - grabar czyli język staroormiański.
|