Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցին Լեհաստանում

Franciszkanin, prezbiter i Doktor Kościoła

Naznaczony był wieloma łaskami bożymi: darem bilokacji, czytania w ludzkich sumieniach, proroctwa, uzdrawiania chorych, wskrzeszania zmarłych, co przełożyło się na najkrótszy proces kanonizacyjny w historii Kościoła katolickiego. W niecały rok od śmierci Antoniego, 30 maja 1232 r., papież Grzegorz IX zaliczył go w poczet świętych, wyznaczając dzień 13 czerwca na jego wspomnienie.

Żarliwy kaznodzieja, autor erudycyjnych Kazań, określanych „jako traktat doktryny świętej opartej na Piśmie świętym”. Jego nauczanie skierowane było do współbraci zakonnych oraz wiernych, licznie się gromadzących.

Urodził się w Lizbonie jako Fernando Martins de Bulhões. Rodzice jego – Marcin i Maria – należeli do portugalskiego rycerskiego rodu i posiadali prawdopodobnie znaczny majątek, więc uzdolnionemu młodzieńcowi mogli zapewnić staranne wychowanie i wykształcenie. Gruntowne wykształcenie teologiczne zdobył w klasztorze św. Krzyża w Coimbrze w ciągu ośmiu lat studiów. „Tutaj […] pogłębił i utrwalił swoje powołanie zakonne i kapłańskie, wszedł w prawdziwy kontakt z Bogiem, i nauczył się odczytywać Jego natchnienia. Tu odkrył również źródło, z którego odtąd czerpać będzie obficie: Pismo święte. Tak często było ono jego lekturą, że nauczył się go prawie na pamięć”. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1219 r., a rok później wstąpił do zakonu franciszkanów.

Tak przygotowany wypełniał swoje powołanie przez kolejne 12 lat żywota. Jest niezwykle popularnym świętym, zaraz po Matce Bożej, na całym świecie. Szczególnym kultem cieszy się w Polsce. Jedyne w historii miejsce objawień leży właśnie w Polsce: 8 maja 1664 r. na Łysej Górze w Radecznicy święty ukazał się tkaczowi Szymonowi.

Dla Ormian polskich zamieszkałych na Kresach jego moc była bezdyskusyjna.

„W roku bieżącym [1931] – pisał Stanisław Donigiewicz w „Posłańcu św. Grzegorza” – cały świat katolicki obchodzi uroczyście siedemsetną rocznicę jednego z największych i najbardziej czczonych świętych, wielkiego misjonarza i cudotwórcy, św. Antoniego z Padwy. […] Czasy św. Antoniego, choć o siedem wieków od nas odległe mają wiele […] cech wspólnych z czasami dzisiejszemi […] zaznacza się wyraźnie upadek wiary, rozprzężenie obyczajów, i wprost – spoganienie społeczeństw i narodów. Kościół katolicki, zdając sobie sprawę z powszechnego niemal, tak groźnego zaniku etyki chrześcijańskiej i moralności […] stawia w tym roku przed oczy świetlaną postać gorącego orędownika dusz ludzkich […] Św. Antoni jest, był i pozostanie na zawsze  dla Ormian polskich najlepszym patronem”.

Z kolei Jacek Chrząszczewski (Kościoły Ormian polskich, Warszawa 2001), opisując obiekty sakralne związane ze św. Antonim: kościoły, kaplice, dzwonnice, wylicza ich łącznie dwadzieścia sześć. Z tego w ośmiu święty miał swoje wizerunki, przede wszystkim w ołtarzach; w samych Kutach znajdowały się dwa przedstawienia: obraz w ołtarzu bocznym – uważany powszechnie za łaskami słynący, oraz postać świętego widniejąca w jednej z czterech scen na sklepaniu prezbiterium.

Do historii przeszła popularność kuckich odpustów odbywających się 13 czerwca, na które co roku zjeżdżali Ormianie z najodleglejszych zakątków. Zawierzanie mocy św. Antoniego było tak wielkie, że w pamięci wielu kościół ormiańskokatolicki w Kutach był pod jego wezwaniem, choć nie był on patronem nominalnym. Kościół rzymskokatolicki w Obornikach Śląskich, w którym odbyło się wiele wydarzeń upamiętniających kucką społeczność ormiańską, w tym księdza Samuela Manugiewicza, ma dwóch patronów: św. Judę Tadeusza i św. Antoniego Padewskiego. Od 13 czerwca 2019 r. został ustanowiony Sanktuarium św. Antoniego Padewskiego, a patron czczony jest przed obrazem przywiezionym z klasztoru Bernardynów w Husiatynie.

W ikonografii przedstawiany jest w habicie franciszkańskim, z Dzieciątkiem Jezus na ręku, lilią, księgą, sercem, ogniem, bochnem chleba, osiołkiem, rybą…

Patron osób i rzeczy zaginionych, nie tylko materialnych, franciszkanów, antoninek, licznych parafii, kościołów i bractw; dzieci, górników, małżeństw, narzeczonych, położnic, ubogich, podróżnych. W Kutach był czczony jako „uniwersalny święty, czy przyczyniający się do odzyskania zguby, czy powracający zdrowie, czy wreszcie strzegący dobytku od pożarów, jednym słowem odpowiada On, i odpowiada prośbom i modłom swoich szczególnych czcicieli, t.j. parafian kościoła ormiańskiego…”

*

 Սուրբ Անտոնիո Պադովացի (1195–1231)
ֆրանցիսկյան միաբանության անդամ, պրեսբիտեր և Եկեղեցու ուսուցիչ

Նա օժտված էր բազում աստվածային շնորհքներով՝ բիլոկացիայի, մարդկային խղճի ընթերցման, մարգարեության, հիվանդներին բժշկելու, մահացածներին հարություն տալու շնորհներով, ինչը հանգեցրեց կաթոլիկ եկեղեցու պատմության մեջ ամենաարագ կանոնիկացմանը: Անտոնիոյի մահից մեկ տարի անց՝ 1232 թվականի մայիսի 30-ին, Հռոմի Պապ Գրիգոր IX-ը նրան սրբադասեց և հունիսի 13-ը նշանակեց իր հիշատակի օր:

Նա եռանդուն քարոզիչ էր, «սրբի դոկտրինայի տրակտատ՝ ավետարանի  հիման վրա» կոչված խորագիտական քարոզությունների հեղինակը: Նրա ուսմունքը ուղղված էր եղբայր կրոնավորներին և մեծաթիվ հավաքույթների հավատացյալներին:

Ծնվել է 1195 թվականին Լիսաբոնում` որպես Ֆերնանդո Մարտինս դե Բույո։ Նրա ծնողները` Մարտինը և Մարիան, սերում էին պորտուգալական ասպետական տոհմից և, հավանաբար, ունեին զգալի հարստություն, ուստի կարող էին տաղանդավոր երիտասարդին ապահովել ճիշտ դաստիարակությամբ և կրթությամբ: Անտոնիոն ութ տարի ուսանել է Կոիմբրայի Սուրբ Խաչ վանքում՝ ստանալով հիմնավոր աստվածաբանական կրթություն: «Այստեղ […] նա խորացրեց և ամրապնդեց իր կրոնական և քահանայական կոչումը, Աստծո հետ իրական կապի մեջ մտավ և սովորեց կարդալ Նրա ոգեշնչումները: Այստեղ նա նաև բացահայտեց մի աղբյուր, որից այսուհետ պետք է առատորեն օգտվեր՝ Աստվածաշունչը: Այնքան հաճախ էր ընթերցանում այն, որ գրեթե անգիր է սովորում»: 1219 թվականին նա ձեռնադրվել է քահանա, իսկ մեկ տարի անց միացել  Ֆրանցիսկյան կարգին:

Այսպես պատրաստված իրականացնում է իր կյանքի կոչումը ևս 12 տարի: Նա ամբողջ աշխարհում շատ հայտնի սուրբ է, անմիջապես Աստվածամորից հետո: Նա առանձնահատուկ պաշտամունք է վայելում Լեհաստանում:  Պատմության մեջ նրա միակ հայտնության վայրը գտնվում է Լեհաստանում: 1664 թվականի մայիսի 8-ին Լիսա Գուռայի ստորոտին գտնվող Ռադեչնիցայում սուրբ Անտոնիոն հայտնվել է ջուլհակ Շիմոնին:

Կրեսերում ապրող լեհահայերի համար նրա զորությունն անվիճելի էր:

Ստանիսլավ Դոնիգևիչը «Սուրբ Գրիգորի սուրհանդակում» գրում է. «Այս տարի [1931թ.] ամբողջ կաթոլիկ աշխարհը նշում է մեծագույն և հարգված սրբերից մեկի՝ մեծ միսիոներ և հրաշագործ սբ. Անտոնիո Պադովացու  700-ամյակը:

 [...] Սուրբ Անտոնիոյի ժամանակները, չնայած մեզանից յոթ դար հետ են, ունեն շատ […] ընդհանրություններ այսօրվա ժամանակների հետ […] հստակ ընդգծվում  են

 հավատքի անկումը, սովորույթների քայքայումը և, ուղղակի, հասարակությունների և ժողովուրդների հեթանոսացումը: Կաթոլիկ եկեղեցին, տեղյակ լինելով քրիստոնեական էթիկայի և բարոյականության գրեթե համընդհանուր կորստի մասին […], այս տարի առաջ է բերում մարդկային հոգիների եռանդուն պաշտպանի լուսավոր կերպարը [...] Սուրբ Անտոնիոն եղել  է և միշտ էլ կլինի լեհահայերի լավագույն հովանավորը»:

Իր հերթին, Յացեկ Խժոնշչևսկին (Լեհահայերի եկեղեցիները, Վարշավա 2001) նկարագրելով Սուրբ Անտոնիոյի անվան հետ կապվող սրբավայրերը՝ եկեղեցիներ, մատուռներ, զանգակատներ, թվարկում է ընդհանուր առմամբ քսանվեցը: Դրանցից ութի մեջ սուրբն ուներ իր պատկերները՝ հիմնականում խորանների վրա. միայն Կուտիում երկու պատկեր կար՝ կողային խորանի նկարը, որը հրաշագործ է համարվում, և խորանի կամարակապի չորս տեսարաններից մեկում սրբի պատկերը:

Պատմություն են դարձել հունիսի 13-ին տեղի ունեցող կուտիական ուխտագնացությունները, որոնց ժամանակ ամեն տարի հավաքվում էին ամենահեռավոր անկյուններից եկած հայերը: Կուտիի Հայ կաթողիկե եկեղեցին, շատերի հիշողության մեջ, նվիրված էր Սուրբ Անտոնիոյին, չնայած որ  նա եկեղեցու անվանական հովանավորը չէր: Օբորնիկիում գտնվող Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին, որը բազմիցս հյուրընկալել է կուտիական հայ համայնքին նվիրված միջոցառումները, այդ թվում և Հայր Սամուել Մանուգևիչին, երկու հովանավոր ունի՝ Սուրբ Հուդա Թադեոսը և Սուրբ Անտոնիո Պադովացին: 2019 թվականի հունիսի 13-ից հռչակվեց Սուրբ Անտոնիո Պադովացու սրբավայրը, ում  երկրպագում են Հուսյատինում գտնվող բեռնարդինների վանքից բերված կտավի առջև:

Սրբապատկերներում նա պատկերվում է ֆրանցիսկյան կապայով(հաբիթ)՝ Մանուկ Հիսուսին գրկում, շուշանով, գրքով, սրտով, կրակով, հացով, էշով, ձկնով ...

Հովանավորն է կորսված անձանց ու իրերի, ոչ միայն նյութական, ֆրանցիսկյանների, բազմաթիվ ծխերի, եկեղեցիների և եղբայրությունների. երեխաների, հանքափորների, ամուսնությունների, հարսնացուների, մանկաբարձների, աղքատների, ճանապարհորդների: Կուտիում նրան երկրպագում էին որպես «ունիվերսալ սրբի, որն օգնում է թե՛ կորուստը վերգտնելուն, թե՛ առողջությունը վերականգնելուն, թե՛, վերջապես, հրդեհներից գույքը պաշտպանելուն, մի խոսքով, պատասխանում է Նա, և պատասխանում է իր հատուկ երկրպագուների, այսինքն՝ հայկական եկեղեցու ծխականների, խնդրանքներին ու աղոթքներին... »: 

Ֆրանցիսկյան միաբանության անդամ, պրեսբիտեր և Եկեղեցու ուսուցիչ:
Ռաֆալ Հաջևիչ, XIX դ.. Վարշավայի սբ. Անտոնիո եկեղեցի: Լուս.՝ Վիկտոր Զդրոևսկու: