 |
| Mesrop i Sahak z uczniami |
 |
| Obie sceny ocalenia – na płaskorzeźbie z orm. kościoła pw. Świętego Krzyża z X w. (Achtamar – wyspa na jez. Wan). |
3 lipca
Św. Nersesa Wielkiego patriarchy i Chada biskupa (Սրբոցն Մեծին Ներսիսի հայրապետին եւ Խադայ եպիսկոպոսին).
Nerses - arcybiskup i patriarcha Armenii w latach 353-373. Tak bardzo przyczynił się do umocnienia Kościoła Ormiańskiego założonego nieco ponad pół wieku wcześniej przez św. Grzegorza Oświeciciela, do obrony czystości wiary, do rozwoju działań dobroczynnych na rzecz ubogich, że potomność nadała mu przydomek „Wielki”. Dbał również o rozwój kościelnego szkolnictwa, tworząc placówki, w których nauczano języka greckiego i syryjskiego (nie istniał wtedy jeszcze alfabet ormiański, nawet teksty ormiańskie, jeśli istniały, zapisywano alfabetem greckim bądź syryjskim). Z tym patriarchą, zwłaszcza w działaniach dobroczynnych współpracował biskup pomocniczy Chad, czczony po śmierci również jako wielki święty. Był ściśle związany z Nersesem, stąd Kościół czci ich w tym samym dniu.
4 lipca
Świętych Daniela proroka i trzech młodzieńców (Սրբոցն Դսւնիէլի մարգարէին եւ երից մանկանցն).
To święci Starego Testamentu, znani z Księgi Daniela.
Trzej młodzieńcy, gdy nie chcieli oddać hołdu posągowi zbudowanemu na rozkaz babilońskiego króla Nabuchodonozora, zostali wrzuceni do rozpalonego pieca, tam śpiewali słynną pieśń na chwałę Boga (Dn 3,51-99). Zostali cudownie ocaleni.
Daniel wrzucony do jamy z lwami, modli się o ocalenie.
6 lipca
Świętych tłumaczy Sahaka i Mesropa (Սրբոց թարգմանչացն Սահակայ եւ Մեսրոպայ). To pierwsi ormiańscy tłumacze.
Gdy ok. 406 r. mnich Mesrop Masztoc ułożył ormiańskie litery tworząc oryginalny alfabet, wraz z patriarchą Sahakiem Partewem przystąpił do udostępnienia w rodzimym języku podstawowych ksiąg religijnych. Obaj przełożyli na język ormiański całą Biblię (przekład ukończony w latach 410-414), następnie księgi liturgiczne potrzebne do odprawiania mszy, a także najważniejsze pisma Ojców Kościoła.
Pierwsi ormiańscy tłumacze skupili też wokół siebie uczniów, którzy pomagali im w tłumaczeniach, ale także zaczęli tworzyć nową literaturę chrześc. W ten sposób, już w poł. V w., położyli podwaliny pod kulturę i literaturę ormiańską. Wtedy też język ormiański wszedł na stałe do liturgii kościelnej (zastąpił teksty greckie i syryjskie), a również do administracji państwowej wypierając z niej języki perski i aramejski.
ks. prof. Józef Naumowicz
Odnalezienie relikwii św. Ojca naszego Grzegorza OświecicielaԳիւտ Նշխարաց Սրբոյ Հօրն մերոյ Դրիգորի Լուսաւորչին
Według tradycji, Grzegorz Oświeciciel, apostoł Armenii, w ostatnich latach życia, poświęcił się modlitwie i prowadził życiu ascetyczne w samotności, w jaskini Mane na Górze o nazwie Sepuh (wzniesienie leży w górnym biegu Eufratu, niedaleko miasta Erzurum – bizantyńskiego Theodosiopolis, w starożytności była to prowincja Daranaghi, pierwsza prowincja Wielkiej Armenii). Gdy Grzegorz zmarł tam ok. 328 r., jego ciało znaleźli pasterze, którzy je pochowali pod stosem kamieni nie wiedząc, że był on głową Kościoła ormiańskiego. Nieco później, jeden z jego uczniów, Garnik z Basen, gdy w wizji dowiedział się, gdzie jest miejsce pochówku, udał się do Sepuh i tam odnalazł relikwie. Przeniósł je do niedalekiej miejscowości Tordan (gdzie, wg jednej z tradycji, miał być pochowany także Trdat III, pierwszy chrześcijański król Armenii) i tam je pochował. Z czasem relikwie św. Grzegorza Oświeciciela stały się przedmiotem wielkiej czci w Kościele ormiańskim.
Prawica św. Grzegorza (przedramię) to jedna z najważniejszych świętości Kościoła ormiańskiego, przechowywana tam, gdzie jest katolikos Kościoła ormiańskiego (w swoim czasie była w Armenii Cylicyjskiej). Obecnie w katolikosacie w Eczmiadzynie. Jest wynoszona na czas największych uroczystości. Co siedem lat jest używana przez katolikosa podczas błogosławienia świętego oleju - myronu.
‹ Relikwie św. Grzegorza Oświeciciela w katedrze pod jego wezwaniem w Erewaniu.
Kiedy miejscowość Tordan, gdzie był grób św. Grzegorza, znalazła się w granicach państwa bizantyńskiego, pozostałe tam relikwie apostoła Armenii zostały przewiezione do Konstantynopola, a stamtąd, jak się przypuszcza, podczas sporów ikonoklastycznych w VIII/IX, do Neapolu. Stąd Neapol jest ważnym ośrodkiem kultu relikwii św. Grzegorza.
Z okazji 1700-lecia chrztu Armenii, papież Jan Paweł II przekazał Kościołom ormiańskim relikwie św. Grzegorza Oświeciciela:
– 11 XII 2000 r. katolikosowi Gareginowi II – zwierzchnikowi ormiańskiego Kościoła apostolskiego podczas jego wizyty w Rzymie,
– 18 II 2001 ormiańskokatolickiemu patriarsze Cylicji Nersesowi Piotrowi XIX (fragment czaszki - relikwię przechowywaną dotąd w Neapolu).
ks. prof. Józef Naumowicz, 2017
Świętych Młodzianków z Betlejem i św. Akacjusza Męczennika
(Սրբոց Մանկանցն Բեթղեհէմի եւ Ակակիոսի վկային)
To wspomnienie niewinnych dzieci zabitych w Betlejem z rozkazu Heroda w czasie narodzenia Jezusa (Mt 2, 16-18) a także Akacjusza (Achacy) - żołnierza z Kapadocji, który poniósł śmierć męczeńską u stóp góry Ararat na początku II w.
20 czerwca
Świętych Nino i Mane (Սրբոցն կուսանացն' Նունեայ եւ Մանեայ
Według tradycji ormiańskiej, Nino (nazywana także Nune) i Mane towarzyszyły św. Gajanie i Rypsymie. Razem uciekły przed prześladowaniami z Cesarstwa Rzymskiego chroniąc się w Armenii. Zdołały jednak uniknąć śmierci męczeńskiej z rąk króla Trdata, jaką poniosły ich towarzyszki.
Opatrzność Boża wyznaczyła im inne role.
Nino udała się na północ, na tereny Gruzji. Tam nawróciła króla Kartli Miriana i jego żonę, i stała się apostołką Gruzji. Jest przedstawiana z krzyżem w prawej dłoni (krzyż wykonany z gałązek winorośli, związanych kosmykiem włosów, które Nino sobie obcięła).
Mane wybrała życie pustelnicze. Przebywała w grocie u stóp Góry Sepuh w górnym biegu Eufratu (Armenia zachodnia, dziś: płn.-wsch. Turcja). Przed samą jej śmiercią w pobliże tej groty przybył Grzegorz Oświeciciel, który wtedy przekazał kierowanie Kościołem i wybrał życie pustelnicze. Po jej śmierci pochował ją, i sam pozostał w tej samej grocie do końca swego życia (pochowany w Tortan).
 |
| Święci Sergiusz i Bakchus |
22 czerwca
Świętych męczenników Sergiusza i Bakchusa (Սրբոց սրբոց վկայիցն Սարգսի եւ Բագոսի)
Żołnierze rzymscy znad Eufratu, straceni za wiarę podczas prześladowań na pocz. IV w.: Bakchus zamęczony nad Eufratem, Sergiusz ścięty mieczem w Syrii (wokół jego grobu powstało miasta Sergiopolis, dzis. Resafa w Syrii, słynny ośrodek pielgrzymkowy). Jako patroni żołnierzy byli bardzo popularni na Wschodzie. Poświęcono im wiele kościołów, np. znany kościół św. Sergiusza i Bakchusa w Konstantynopolu.
24 czerwca
Świętych: męczennika Mokiosa kapłana i Kotratiosa żołnierza
(Սրբոց Մովկիմայ քահանային եւ Կոտրատիոսի զինաւորին)
ks. prof. Józef Naumowicz
 |
 |
 |
|
| Eczmiadzyn, kościół św. Rypsymy. Powyżej - jej grób w podziemiach tego kościoła. |
Wizerunek św. Rypsymy na relikwiarzu, który znajduje się u sióstr benedyktynek w Wołowie; fot. R. Obrocka |
Rypsyma nie chcąc wypełnić woli cesarza i stać się jego żona wraz z przyjaciółkami schroniła się w Aleksandrii. Tradycja mówi, że dziewczęta miały objawienie Matki Bożej, która ukazała im drogę do Armenii. Ormiański król Tiridates III, dowiedziawszy się, co się stało z dziewczynami w Rzymie, chciał również poślubić piękną Rypsyme. Ją samą oraz ksienię Gajane, razem z dziewczętami, sprowadzono do pałacu królewskiego. Król chciał, aby Rypsyma należała do niego, ale dziewica odparła, że ona należy tylko do Chrystusa. Odmowa Rypsymy spowodowała, że król wpadł we wściekłość i rozkazał ukamienować wszystkie 40 dziewcząt (tylko świętej Ninie, która w przyszłości przyczyniła się do ochrzczenia Gruzji, udało się uratować). Po egzekucji niewinnych chrześcijańskich dziewcząt, król Tiridates zapadł na poważną chorobę nerwów. Od szaleństwa króla Tiridates uzdrowił Św. Grzegorz Oświeciciel (ok. 257 r – ok. 326 r.), a następnie, wierząc w moc wiary chrześcijańskiej, król Tiridates III przyjął chrzest i jako pierwszy na świecie ogłosił chrześcijaństwo religią państwową w Armenii (301).
Kościół świętej Rypsymy uległ częściowemu zniszczeniu w XVII w. i choć odbudowano go jeszcze w tym samym stuleciu, na generalną renowację czekał aż do przełomu XIX i XX w. W 2000 r. wpisano go na Listę Światowego Dziedzictwo UNESCO. Stanowi corocznie cel podróży tysięcy osób. Wiele z pielgrzymek to kobiety o imieniu Hripisime, którym odwiedzenie kościoła swojej patronki zapewnić ma jej błogosławieństwo.
www.armeniawycieczki.com/
 |
Święty Wojownik Sarkis (Sergiusz) zwany także Grekiem i jego syn Martiros. Wczesnochrześcijański (IV w.) męczennik pochodzący z Azji Mniejszej, generał rzymski.
Gdy rozpoczęły się prześladowania chrześcijan za Juliana Apostaty, Jezus objawił się Sarkisowi i polecił uciekać do jego ziemi obiecanej – Armenii. Gdy wojska Juliana zbliżały się do Antiochii i Syrii, władca ormiański Tiran nakazał Sarkisowi uciekać jeszcze dalej do Persji. Król Persji Szapur II, słysząc, że Sarkis jest doświadczonym wojskowym, wyznaczył go na dowódce swojej armii. Z pomocą Boga udało się odepchnąć oddziały Juliana Apostaty oraz dokonało się nawrócenie 14 żołnierzy perskich, którzy później wraz z Sarkisem ponieśli śmierć męczeńską.
Szapur II, gdy dowiedział się o religii, jaką wyznaje Sarkis i jego towarzysze postanowił sprawdzić ich wiarę. Zabrał ich oraz syna Sarkisa do świątyni ognia i kazał składać ofiary swoim bogom. Sarkis powiedział, że ogień nie jest żadnym bogiem, gdyż człowiek może go zniszczyć, po czym, jak przystało na prawdziwego Sługę Bożego, zdemolował pogańską świątynię. Na oczach Sarkisa zabito jego syna oraz 14 towarzyszy, którzy wcześniej zostali ochrzczeni. Gdy perski król dowiedział się, że więzień jeszcze bardziej zacieśnił relację z Bogiem nakazał go od razu zabić. Przed śmiercią Sarkisowi ukazał się Anioł Boży zwiastując otwarte dla niego Królestwo Niebieskie, a po jego śmierci nad ciałem pojawiło się tajemnicze światło.
Wojownik-męczennik należy do najbardziej czczonych świętych w Armenii, gdzie znajduje się jego ciało. Jest patronem młodzieży i miłości, a jego święto wypada na 63 dni przed Zmartwychwstaniem. W ormiańskiej tradycji jest porównywany ze św. Walentym na zachodzie. Zgodnie z legendami Sarkis ma zsyłać ludziom różne wizje, głównie dotyczące miłości, a modlitwy o małżonka za jego wstawiennictwem są szczególnie skuteczne.
♦
 |
 |
 |
 |
| Tradycja: w przeddzień św. Sarkisa pieczenie słonych ciasteczek w Panik (prow. Szirak, Armenia; 15 lutego 2019); Fot. FB Սեդ Քալաշյան | |
W Armenii dzień św. Sarkisa obchodzony jest bardzo uroczyście. Od rana, we wszystkich ormiańskich kościołach pod wezwaniem św. Sergiusza są odprawiane uroczyste msze, po czym następuje błogosławienie młodzieży. Corocznie wśród młodych ludzi organizowane są różne konkursy w kilku kategoriach: miłości do Boga, do ojczyzny, do rodziców, wzajemnej miłości. W mieście organizowane są zabawy, ludzie obdarowują się kartkami z życzeniami i słodyczami.
Drugą tradycją w starożytnej Armenii było to, że dzień wcześniej młodzi Ormianie wystawiali tacę z pochindem (mąka z parzonej pszenicy) na noc na dach lub na balkon. Wierzono, że w noc przed świętem zdarzają się prawdziwe cuda! Św. Sergiusz w towarzystwie aniołów przejeżdża na swoim białym koniu przez niebo, u kogo na tacy zostawi biały ślad kopyt swojego konia, w tym roku ten człowiek spotka swoją drugą połowę.