Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցին Լեհաստանում

Wartan przyszedł na świat w wiosce Artaszat (Artaxata) w regionie Taron. Pochodził z arystokratycznej rodziny Mamikonianów. Był synem Hamazaspa Mamikoniana i Sahakanusz, córki arcybiskupa Armenii – świętego Sahaka (Izaaka) Wielkiego, mającej, wedle podań, wśród przodków królów z dynastii Arsacydów oraz św. Grzegorza Oświeciciela.

W 432 r. Wartan został mianowany sparapetem, czyli najwyższym dowódcą wojskowym, a w związku z tym wezwano go na dwór szacha do Ktezyfonu. Niewiele wiadomo na temat jego pobytu w Persji, ale w 450 r. powrócił do Armenii i wobec prześladowań perskich na tle religijnym stanął na czele buntu miejscowych chrześcijan przeciwko Sasanidom.

Wartan zginął w największej bitwie powstania, pod Awarajr, 26 maja 451 r. Schwytany na wzgórzu, z którego obserwował pole bitwy, został upokorzony i torturowany na oczach własnych wojsk.

Śmierć przywódcy nie zakończyła jednak powstania, nad którym dowództwo objął Wahan Mamikonian, syn jednego z braci Wartana. Mimo klęski pod Awarajr bitwa utorowała drogę do odzyskania przez Armenię względnej autonomii i swobody religijnej. Traktat w Nwarsak z 484 r. zagwarantował przetrwanie państwowości Armenii w kolejnych wiekach.

Wartan Mamikonian był ojcem Wardeni Mamikonian (znanej również jako Szuszanik, czyli Zuzanna), urodzonej około 409 r. Szuszanik poślubiła Warskena, perskiego księcia z dynastii Mihranid. Warsken wyrzekł się chrześcijaństwa i przyjął zaratusztrianizm, do czego próbował także zmusić swoją żonę. Szuszanik kategorycznie odmówiła podporządkowania się jego żądaniom i porzucenia wiary chrześcijańskiej. W 475 r., na rozkaz męża, Szuszanik została zamordowana w mieście Tsurtavi w Gruzji. Kanonizowana przez Gruziński Kościół Prawosławny, czczona jest również przez Apostolski Kościół Ormiański, Cerkiew prawosławną oraz katolickie Kościoły wschodnie, a wśród nich Kościół ormiańskokatolicki. Święto Szuszanik obchodzone jest 17 października.

W uznaniu zasług i męczeńskiej śmierci Apostolski Kościół Ormiański uznał Wartana Mamikoniana za świętego. Jest on także czczony w Kościele ormiańskokatolickim oraz Ormiańskim Kościele Ewangelickim. W ormiańskim kalendarzu kościelnym dzień św. Wartana jest świętem ruchomym, przypada zawsze w czwartek przed ostatnią niedzielą karnawału, najczęściej w lutym lub na początku marca.

Święty Wartan jest patronem wielu świątyń, nie tylko na terenie Armenii. Najbardziej znana to katedra pw. św. Wartana w Nowym Jorku, w pobliżu której znajduje się park jego imienia. W Bazylice Grobu Pańskiego w Jerozolimie, w podziemnym kamieniołomie na północ od ołtarza, znajduje się Kaplica św. Wardana i Ormiańskich Męczenników.

Na historii Wartana Mamikoniana i jego wojowników fabułę swojej powieści Wartanidzi oparł Derenik Demirczian. Wizerunek św. Wartana zdobi medal przyznawany w Armenii żołnierzom za odwagę i męstwo w działaniach wojskowych.

Imię Wartan (lub Wardan) pochodzi od słowa ward, czyli róża, i jest popularnym imieniem męskim, które dało początek takim nazwiskom, jak , Wardanian i Wartanian. Istnieją również żeńskie wersje tego imienia: Wardanusz lub Wartanusz.

Wśród Ormian polskich imię wielkiego wojownika było również bardzo popularne. Z czasem, w parafiach obrządku ormiańskiego na Kresach, imię Wartan zaczęto zastępować bardziej swojsko brzmiącym Walerianem, a żeńską formę Warte – rodzimą Rozalią. Ślad po imieniu pozostał w nazwisku Wartanowicz.

W ikonografii św. Wartan przedstawiany jest w zbroi, z mieczem w ręku, a także w otoczeniu swoich żołnierzy lub jako jeździec na koniu (pomniki św. Wartana w Giumri i Erywaniu).

*

Սուրբ Վարդան Մամիկոնյան (387-451) 

Վարդան Մամիկոնյանը ծնվել է Տարոն գավառի Արտաշատ գյուղում: Սերում  էր Մամիկոնյանների ազնվական տոհմից: Նրա ծնողներն էին՝ Համազասպ Մամիկոնյանն ու Սահականույշը՝ Հայոց արքեպիսկոպոս սբ. Սահակ Մեծի դուստրը, որը, ըստ որոշ աղբյուրների, սերում էր Արշակունյաց դինաստիայի և Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի տոհմից:

432 թվականին Վարդանը նշանակվեց սպարապետ, այսինքն՝ բարձրագույն զինվորական հրամանատար, այդ կապակցությամբ նրան կանչեցին Տիզբոն՝ շահի արքունիք: Քիչ է հայտնի Պարսկաստանում նրա գտնվելու մասին: Սակայն 450 թվականին նա վերադարձավ Հայաստան և, դեմ կանգնելով կրոնական հետապնդումներին, առաջնորդեց տեղի քրիստոնյաների ապստամբությունը Սասանյանների դեմ: Վարդան Մամիկոնյանը մահացավ ապստամբության ամենամեծ մարտի դաշտում՝ Ավարայրում՝ 451 թվականի մայիսի 26-ին: Գերի ընկավ այն բլրի վրա, որտեղից դիտում էր ռազմի ճակատը, նրան նվաստացրին և խոշտանգեցին սեփական զորքի առջև: Առաջնորդի մահը, այնուամենայնիվ, չհանգեցրեց ապստամբության ավարտին, հրամանատարությունն ընդունեց Վարդանի եղբայրներից մեկի որդին՝ Վահան Մամիկոնյանը: Չնայած Ավարայրի դաշտում կրած պարտությանը, ճակաատամարտը ճանապարհ հարթեց Հայաստանի հարաբերական ինքնավարության վերականգնմանը և կրոնական ազատությանը: Ընդունված է ասել, որ հայերը տարան բարոյական հաղթանակ։ 484 թվականի Նվարսակի հաշտության պայմանագիրը երաշխավորեց Հայաստանի պետականության գոյատևումը հաջորդ դարերում:

Վարդան Մամիկոնյանի դուստրը՝ Վարդենի Մամիկոնյանն էր (հայտնի նաև որպես Շուշանիկ), որը ծնվել է 409-ին: Շուշանիկն ամուսնացավ պարսկական իշխանական տոհմից Վազգենի հետ: Վազգենը հրաժարվեց քրիստոնեությունից և զրադաշտություն ընդունեց, փորձելով ստիպել նաև իր կնոջը նույնն անել: Շուշանիկը կտրականապես հրաժարվեց կատարել ամուսնու քրիստոնեական հավատքից հրաժարվելու պահանջները: 475 թվականին, ամուսնու հրամանով, Շուշանիկը սպանվեց Վրաստանի Ցուրտավի քաղաքում: Կանոնիզացվել է Վրաց ուղղափառ եկեղեցու կողմից, փառաբանվում է նաև Հայ Առաքելական եկեղեցու, Ուղղափառ և Արևելյան կաթոլիկ եկեղեցիների կողմից, որոնց թվում է նաև Հայ Կաթողիկե եկեղեցին: Շուշանիկի հիշատակման օրը հոկտեմբերի 17-ն է:

Իր արժանիքների և նահատակության համար Հայ առաքելական եկեղեցին Վարդան Մամիկոնյանին սրբադասել է:Նրան փառաբանում են նաև Հայ Կաթողիկե և Հայ Ավետարանչական եկեղեցիները: Հայ եկեղեցական օրացույցում Սբ. Վարդանանց տոնը շարժական տոն է, այն միշտ նշանակվում է հինգշաբթի օրը` Զատիկից 8 շաբաթ առաջ, առավել հաճախ` փետրվարին կամ մարտի սկզբին:

Սբ. Վարդանը բազմաթիվ սրբավայրերի հովանավոր է, ոչ միայն Հայաստանում: Առավել հայտնի է Նյու Յորքի Սբ. Վարդանի տաճարը, որի մոտակայքում է գտնվում նրա անվամբ զբոսայգին: Երուսաղեմի Տիրոջ գերեզմանի տաճարում, ստորգետնյա քարհանքում, խորանից հյուսիս գտնվում է Սբ. Վարդանի և հայ նահատակների մատուռը:

Վարդանի և իր մարտիկների պատմությունը Դերենիկ Դեմիրճյանը շարադրել է իր «Վարդանանց» վեպում: Սբ. Վարդանի կերպարով այժմյան Հայաստանում կա պետական պարգև՝ մեդալ, որը շնորհվում է ռազմական գործողություններում արիության և համարձակության համար:

Վարդան անունը առաջացել է «վարդ» բառից և հայտնի արական անձնանուն է, որից առաջացել է Վարդանյան ազգանունը: Կա նաև այդ անվան իգական տարբերակը՝ Վարդանույշ:

Լեհահայերի շրջանում նույնպես մեծ տարածում է  գտել մեծ զորավարի անունը: Ժամանակի ընթացքում Կրեսներում գտնվող հայկական  ծխական համայնքներում Վարդան անունը սկսեց փոխարինվել ավելի ծանոթ հնչողությամբ Վալերիան անվամբ, իսկ իգական Վարդե ձևը` Ռոզալիա անվամբ: Այդ անունից է առաջացել Վարտանովիչ (Վարդանովիչ) ազգանունը:

Սրբապատկերներում սբ. Վարդանը պատկերված է զրահով՝ ձեռքին սուր, շրջապատված իր զինվորներով կամ որպես ձիավոր (հուշարձաններ Գյումրիում և Երևանում ):

Հայ մեծագույն զորավարներից, հոգևոր առաջնորդներից և ազգային հերոսներից մեկը, սուրբ նահատակ:
Լեհաստանի Հայ մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամի արխիվ:

„Męczennik jedności Kościoła”, błogosławiony Kościoła katolickiego.

Pochodził z rodziny ormiańskiej zamieszkałej w Konstantynopolu. Po ukończeniu studiów zawarł związek małżeński oraz przyjął święcenia kapłańskie. Miał siedmioro dzieci. Pracował duszpastersko w Konstantynopolu, gdzie szybko został mianowany proboszczem ormiańskiej parafii pw. św. Jerzego. Urząd proboszcza sprawował sumiennie. Towarzyszył mu szacunek parafian, których budował przykładem pobożnego i cnotliwego życia. Pod wpływem uważnej lektury Pisma Świętego oraz dzieł teologicznych zbliżył się do Kościoła katolickiego. Porzucił monofizytyzm i w 1696 r. wraz z żoną zadeklarował jedność z Rzymem, pozostając jednocześnie proboszczem ormiańskiej parafii.

W ramach swojej działalności duszpasterskiej usilnie pracował nad zjednoczeniem Kościoła ormiańskiego z Kościołem katolickim. Przysparzało mu to wielu zwolenników, ale także i przeciwników. Ci drudzy coraz silniej występowali przeciwko niemu, próbując pozbawić go życia. 3 listopada 1707 r. został oskarżony o spowodowanie zamieszek i z rozkazu wielkiego wezyra aresztowany wraz z innymi Ormianami, którzy zbliżyli się do katolicyzmu. Po przesłuchaniu, które odbyło się 5 listopada, został skazany na śmierć. Natychmiast poprowadzono go na miejsce stracenia, a wraz z nim dwóch innych Ormian. W drodze na śmierć recytował modlitwy. Gdy przybył na miejsce kaźni, zwrócił się do swoich towarzyszy, aby z odwagą ponieśli męczeństwo. Następnie ukląkł i na głos odmawiał wyznanie wiary. Wtedy kat ściął mu głowę. Gdy to zobaczyli pozostali skazańcy, zaparli się swojej wiary i zostali uwolnieni.

Zwłoki męczennika w stanie nienaruszonym leżały na miejscu stracenia jeszcze przez trzy dni, a wszyscy, którzy je mijali, podziwiali ich piękno oraz zachwycali się ich miłą wonią. Na trzeci dzień po śmierci Komitasa jego najmłodsza córka udała się do wielkiego wezyra i poprosiła o ciało ojca, aby mogła je pogrzebać. Pochowano go z wielką okazałością w grobowcu rodzinnym na cmentarzu ormiańskim. Bł. Komitas przeszedł do historii jako postać niezwykła. Zasłynął nie tylko jako świątobliwy i uczony kapłan, lecz również jako najlepszy kaznodzieja w Konstantynopolu. Pozostawił po sobie kilka dzieł religijnych, napisanych prozą i wierszem.

Wkrótce po śmierci tego męczennika przy jego grobie zaczęły dziać się cuda. Z racji licznych uzdrowień, które zostały wyproszone za jego wstawiennictwem, podjęto decyzję o rozpoczęciu procesu zmierzającego do wyniesienia świątobliwego kapłana na ołtarze. Mimo że akta procesu zawierały opisy licznych uzdrowień, decyzja musiała być odłożona na czas późniejszy. Swojej aktywności proces nabrał dopiero w 1911 r., gdy w Rzymie odbywał się synod biskupów ormiańskich.

Ostatecznie beatyfikacja Komitasa Keumurgiana nastąpiła 23 czerwca 1929 r. Podczas uroczystości beatyfikacyjnych papież Pius XI podkreślił, że ten ormiański kapłan oddał swoje życie w obronie jedności Kościoła. Dlatego można go nazwać „męczennikiem jedności Kościoła”. Ten sam papież również w liście wydanym z okazji jubileuszu pięćdziesięciolecia swojego kapłaństwa, który przypadł w roku beatyfikacji bł. Komitasa, napisał, że szczególną ozdobą tych obchodów i całego roku 1929 było wyniesienie na ołtarze kapłana męczennika, „Ormianina, który wyróżnił się niezwykłą gorliwością – aż do przelania krwi – w dążeniu do jedności kościelnej”.

*

Օրհն. Կոմիտաս Կումուրգյան (1656–1707)՝  նահատակ

Կոմիտասը սերում էր Կոստանդնուպոլսում բնակվող հայկական ընտանիքից: Ուսումն ավարտելուց հետո նա ամուսնանում է և քահանա ձեռնադրվում: Ունեցել է յոթ երեխա: Նա հովվական աշխատանք էր տանում Կոստանդնուպոլսում, որտեղ շուտով նշանակվում է Սուրբ Գևորգ հայկական ծխական եկեղեցու քահանա: Կոմիտասը ջանասիրաբար էր կատարում ծխական քահանայի աշխատանքը: Նա վայելում էր ծխականների հարգանքը, որոնց քաջալերում էր բարեպաշտ և առաքինի կյանքի օրինակով: Սուրբ Գրքի և աստվածաբանական գործերի ուշիմ ընթերցանության ազդեցության տակ նա մերձեցավ Կաթոլիկ եկեղեցուն: Թողեց եվտիքականությունը և իր կնոջ հետ միասին 1696-ին հայտարարեց, որ միասնական է Հռոմի հետ՝ միաժամանակ մնալով հայկական ծխական քահանա:

Իր հովվական աշխատանքի շրջանակներում ջանքեր է գործադրել միավորելու Հայ եկեղեցին Կաթոլիկ եկեղեցու հետ: Ինչը նրան տվեց շատ կողմնակիցներ, բայց նաև մրցակիցներ: Վերջիններս ժամանակի հետ ավելի բարձր էին արտահայտվում նրա դեմ՝ փորձելով սպանել: 1707 թ.-ի նոյեմբերի 3-ին նա մեղադրվում է խռովություն առաջացնելու մեջ և մեծ վեզիրի հրամանով կաթողիկ եկեղեցուն մերձեցած այլ հայերի հետ միասին ձերբակալվում է: Նոյեմբերի 5-ին կայացած հարցաքննությունից անմիջապես հետո դատապարտվում է մահվան: Նրան երկու այլ հայերի հետ միասին անմիջապես տանում են մահապատժի վայր: Մահվան ճանապարհին Կոմիտասը աղոթքներ է արտասանում: Երբ հասնում են մահապատժի վայրը, հորդորում է իր ուղեկիցներին քաջությամբ ընդունել մահը: Այնուհետ, ծնկի է գալիս և բարձրաձայն հնչեցնում հավատքի ձոնը: Այդժամ դահիճը գլխատում է նրան: Երբ մյուս դատապարտյալները տեսնում են դա, ուրանում են իրենց հավատքն ու ազատ են արձակվում:

Նահատակի դին մահապատժի վայրում անշարժ մնում է երեք օր, որպեսզի անցորդները «հիանան» նրա գեղեցկությամբ և հաճելի բուրմունքով: Կոմիտասի մահվան երրորդ օրը նրա կրտսեր դուստրը գնում է մեծ վեզիրի մոտ և խնդրում իր հոր մարմինը, որպեսզի կարողանա հողին հանձնել: Նրան մեծ շքեղությամբ հողին են հանձնում հայկական գերեզմանոցի ընտանեկան գերեզմանատանը: Օրհն. Կոմիտասը պատմության մեջ մտավ որպես արտառոց կերպար: Նա հայտնի դարձավ ոչ միայն որպես սուրբ և բանիմաց քահանա, այլև որպես Կոստանդնուպոլսի լավագույն քարոզիչ: Իրենից հետո թողել է մի շարք կրոնական գործեր՝ գրված արձակ և չափածո:

Սույն նահատակի մահից կարճ ժամանակ անց նրա գերեզմանի մոտ սկսվեցին հրաշքներ կատարվել: Նրա բարեխոսությամբ կատարված բազմաթիվ բուժումների արդյունքում որոշում կայացվեց սկսել քահանային սրբադրման գործընթացը: Չնայած գործընթացի ակտերը պարունակում էին ապաքինման բազմաթիվ նկարագրություններ, որոշումը պետք է հետաձգվեր: Գործընթացն ակտիվացավ միայն 1911-ին, երբ Հռոմում անցկացվեց հայ եպիսկոպոսների սինոդը:

Կոմիտաս Կումուրգյանի բեատիֆիկացումը վերջնականապես տեղի ունեցավ 1929 թվականի հունիսի 23-ին: Բեատիֆիկացման արարողության ընթացքում Հռոմի Պապ Պիուս XI-ը շեշտեց, որ այս հայ քահանան իր կյանքն է տվել ի պաշտպանություն Եկեղեցու միասնության: Ուստի նրան կարելի է անվանել «Եկեղեցու միասնության նահատակ»: Նույն այդ Պապը իր քահանայության հիսուներորդ տարելիցի կապակցությամբ հղած նամակում գրել է, որ այդ միջոցառման և ամբողջ 1929 թվականի հատուկ զարդը՝ քահանա նահատակի սրբադրումն էր. «Հայ, որը եկեղեցական միասնության ձգտման մեջ առանձնացավ աննախադեպ խանդավառությամբ` մինչև արյուն թափելը»:

«Եկեղեցու միասնության նահատակ», օրհնված է Կաթոլիկ եկեղեցու կողմից:
Օրհն. Կոմիտասի քարոզը. Մարիո Բաբերիս, 1929թ., Հռոմի Սբ. Նիկողայոս եկեղեցի:
Լուս.՝ Գերհ. Հ. Նարեկ Ծ. Վ. Նաամոյանի

Św. Mesrop Masztoc (ok. 361–440)
Twórca alfabetu ormiańskiego, pisarz, tłumacz.

Z początkiem IV w. Armenia przyjęła chrześcijaństwo. W 2. połowie tego wieku, w prowincji Taron, przychodzi na świat Mesrop. Przydomek Masztoc, znaczący „rytuał”, zyska później, w związku ze swą pracą nad przekładami religijnych tekstów wczesnochrześcijańskich, w tym rytuału.
Starannie wykształcony, biegle władał językami – greckim, syryjskim i perskim. Przez ok. 5 lat pracował w kancelarii królewskiej w Waharszapacie (obecnie Eczmiadzyn). Jednak obrał duchowną drogę i wieku ok. 30 lat został mnichem, gromadząc wokół siebie uczniów. Następnie został wyświęcony na kapłana przez katolikosa Sahaka, z którym pozostawał w przyjaźni. Mesrop oddał się pracy misyjnej i ewangelizacyjnej. Trudnością był brak tekstów w rodzimym języku. Pismo Święte było czytane w kościołach w języku syryjskim lub greckim. Wspierany przez katolikosa na początku V w. ułożył alfabet, składający się z 36 liter, „doskonale odpowiadający systemowi fonetycznemu tego języka”. Teraz przyszła kolej na podjęcie wielkiego dzieła translatorskiego, aby skutecznie prowadzić pracę duszpasterską.
Nie sam Mesrop pracował nad tłumaczeniami świętych tekstów. W jego promieniującym otoczeniu dojrzewali wielcy pisarze ormiańscy epoki: Jan Mandakuni (jeden z tłumaczy Biblii, późniejszy katolikos), Eznik z Kolb (teolog, biskup Bagrawand; na polecenie Mesropa przywiózł z Edessy rękopisy Pisma Świętego), Ełisze Wardapet (teolog, biskup i historyk armeński), Koriun (jeden z tych, którzy zostali wysłani na Zachód po rękopisy Biblii) i inni.
Podjęte dzieło budziło sprzeciw kleru syryjskiego oraz Persów, którzy rozumieli syryjski, a ormiański był im obcy. Oponowali też Grecy, bo w użyciu była również Biblia w języku greckim. Jak podkreślał Koriun – biograf Mesropa – „opór ten wynikał także z faktu, że grupy te traciły w ten sposób swój wpływ na Armenię”. Dziejopisarz porównał Mesropa do Mojżesza: „jak Mojżesz dał narodowi Izraela historię, tak Mesrop dał narodowi ormiańskiemu odrębny charakter i historię”.
Pierwszy przekład został wykonany z syryjskiej Peszitty. Efekt nie zadowolił Mistrza. Satysfakcjonujące okazało się dopiero tłumaczenie Biblii z rękopisów greckich. Translatorskiego dzieła zespołu Mesropa dopełniły tłumaczenia tekstów patrystycznych oraz tekstów liturgicznych i rytuału, rozpoczął się także wielki ruch przekładowy dzieł różnorodnych literatury światowej, które przetrwały właśnie dlatego, że zostały przetłumaczone, podczas gdy oryginały ginęły w wojennych pożogach.
Tak więc w kościołach ormiańskich słowa Pisma wypowiadane są w języku ludu. Rozbrzmiewają też szarakany (hymny) tworzone przez samego Mesropa.
Najstarszy pomnik piśmiennictwa ormiańskiego to rękopis znaleziony w okładce Ewangelii Sanasarian, pochodzącej z 986 r. Tekst napisany został w V w. Ewangeliarz jest przechowywany w Matenadaranie im. Mesropa Masztoca w Erywaniu.
Początek szarakanu Mesropa Masztoca, zaczerpniętego z: Muza chrześcijańska (1985):

*

Սբ. Մեսրոպ Մաշտոց (մոտ. 361–440)
հայոց գրերի ստեղծող, գրող, թարգմանիչ

IV դարի սկզբին Հայաստանը քրիստոնեություն է ընդունում, նույն դարի երկրորդ կեսին Տարոն գավառում ծնվում է Մեսրոպը: Մաշտոց մականունը, որը նշանակում է «ծես», նա ձեռք կբերի հետագայում՝ կապված վաղ քրիստոնեական կրոնական տեքստերի թարգմանությունների հետ, այդ թվում՝ ծիսական:
Շատ լավ կրթված էր, գիտեր հունարեն, ասորերեն և պարսկերեն: Մոտ 5 տարի աշխատել է Վաղարշապատում (այժմ՝ Էջմիածին) թագավորական արքունիքում: Սակայն 30 տարեկան հասակում ընտրում է հոգևոր ուղին և դառնում վանական՝ իր շուրջը հավաքելով ուսանողներին: Այնուհետև, Սահակ կաթողիկոսի կողմից քահանա է ձեռնադրվում, ում հետ ուներ ջերմ հարաբերություններ: Մեսրոպը նվիրվում է առաքելական և ավետարանական գործին: Դժվարությունը մայրենի լեզվով տեքստերի բացակայությունն էր: Աստվածաշունչը եկեղեցիներում ընթերցվում էր ասորերեն կամ հունարեն: 5-րդ դարի սկզբին կաթողիկոսի աջակցությամբ նա կազմում է 36 տառից բաղկացած այբուբենը, որը «կատարյալ համապատասխանում էր լեզվի հնչյունական համակարգին»: Այժմ, իր հովվական գործը հաջողությամբ իրականացնելու համար, ժամանակն էր սկսել թարգմանչական մեծ գործը:
Մեսրոպը միայնակ չի աշխատել աստվածաշնչյան տեքստերի թարգմանությունների վրա: Իր պայծառ հովանու տակ աճում էին դարաշրջանի հայ մեծ գրողներ՝ Հովհան Մանդակունին (Աստվածաշնչի թարգմանիչներից մեկը, ավելի ուշ կաթողիկոս), Եզնիկ Կողբացին (աստվածաբան, Բագրավանդի եպիսկոպոս, նա Մեսրոպի պատվերով Եդեսիայից բերեց Աստվածաշնչի ձեռագրերը), Եղիշե Վարդապետ (աստվածաբան, եպիսկոպոս և հայոց պատմաբան), Կորյուն (մեկն այն անձանցից, ովքեր մեկնեցին արևմուտք՝ բերելու Աստվածաշնչի ձեռագրերը) և ուրիշներ:
Ձեռնարկված աշխատանքներին դեմ էին ասորական հոգևորականությունն ու պարսիկները, ովքեր հասկանում էին ասորերեն, իսկ հայերենը նրանց համար օտար էր: Հույները նույնպես դեմ էին արտահայտվում, քանի որ հայերի շրջանում օգտագործվում էր նաև հունարեն Աստվածաշունչը: Ինչպես ընդգծել է Կորյունը` Մեսրոպի կենսագիրը. «այս դիմադրությունը պայմանավորված էր նաև նրանով, որ այս խմբերը կորցնում էին իրենց ազդեցությունը Հայաստանի վրա»: Գրողը Մեսրոպին համեմատում է Մովսեսի հետ. «ինչպես Մովսեսը պատմություն տվեց Իսրայելի ժողովրդին, այնպես էլ Մեսրոպը հայ ժողովրդին տվեց ինքնություն և պատմություն»:
Առաջինը կատարել է ասորերեն Պեշիթոյի թարգմանությունը: Արդյունքը չի բավարարել Վարպետին: Գոհացուցիչ էր միայն Աստվածաշնչի հունարեն ձեռագրերի թարգմանությունը: Մեսրոպի խմբի թարգմանչական աշխատանքներն ավարտվում են պաթրիստական տեքստերի, հոգևոր տեքստերի և ծիսակարգերի թարգմանություններով: Սկսվում է համաշխարհային բազմազան գրական ստեղծագործությունների մեծ թարգմանական շարժում։ Որոնք գոյատևեցին հենց այն պատճառով, որ թարգմանվել էին, մինչդեռ բնօրինակները շատ դեպքերում կորան պատերազմական թոհուբոհի մեջ:
Այդպիսով, հայկական եկեղեցիներում Սուրբ Գրքի բառերը արտասանվում են ժողովրդի լեզվով: Հնչում են նաև շարականներ (օրհներգեր)՝ ստեղծված հենց Մեսրոպի կողմից:
Հայ գրականության ամենահին կոթողը՝ 986 թ. թվագրվող Սանասարյան Ավետարանի շապիկում գտնված ձեռագիրն է: Տեքստը գրվել է 5-րդ դարում: Ավետարանագիրքը պահվում է Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվ. Մատենադարանում:

Օշականի Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցի , Հայաստան: Լուս.՝ Մարիա Օհանովիչ-Տարասյուկի