Pierwsza parafia i pierwsza drewniana świątynia ormiańska w Stanisławowie powstała w latach 60. XVII stulecia. 28 maja 1743 r. położono kamień węgielny pod budowę nowego murowanego kościoła. Prace budowlane, finansowane ze składek parafialnych oraz dotacji właściciela miasta – hetmana Józefa Potockiego, trwały prawie 20 lat. Nowy kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP utrzymany był w stylu późnego baroku włoskiego. Zbudowany jest na planie krzyża łacińskiego. Prezbiterium otaczają przybudówki, a transept jest tylko nieznacznie wysunięty w stosunku do nawy z przylegającymi do niej czterema kaplicami bocznymi. Fasadę flankują dwie cylindryczne wieże. Wnętrze zdobią freski Jana Soleckiego oraz wspaniały wystrój rzeźbiarski. W XIX w. stało tam 11 ołtarzy. Do 1946 r. na ścianie nad ołtarzem głównym zawieszony był cudownym obraz Matki Boskiej Łaskawej.
Po pożarze w 1869 r. kościół został odbudowany, jednak nie udało się przywrócić świątyni barokowego wyglądu sprzed pożogi. I wojna światowa przyniosła kolejne poważne zniszczenia. Kompleksową restaurację świątyni nadzorował proboszcz ks. Franciszek Komusiewicz. Odnowiono zabytkowe wyposażenie, uzupełniając wystrój nowymi elementami, zakupiono trzy nowe dzwony. Zabezpieczono także księgozbiór, zawierający cenne starodruki i rękopisy.
W 1946 r. ostatni proboszcz stanisławowski ks. Kazimierz Filipiak przywiózł do Polski część wyposażenia kościoła. Cudowny wizerunek Matki Boskiej Łaskawej znajduje się obecnie w kościele św. Piotra i Pawła w Gdańsku. Archiwalia i biblioteka oraz ocalałe obrazy i zabytki muzealne znajdują pod opieką Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich.
W 1808 r. w parafii odnotowano 434 dusz, przed II wojną liczba wiernych zmalała do niespełna 200. Choć parafia była nieliczna, stanowiła prężny ośrodek religijny, a przed koronowanym w 1937 r. obrazem Matki Boskiej gromadzili się wierni wszystkich obrządków katolickich.
Budynek kościoła ormiańskiego w Stanisławowie należy obecnie do Ukraińskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej i mimo że zatracił swój dawny charakter, warto go odwiedzić i podziwiać stojące nadal we wnętrzu drewniane figury – arcydzieła rzeźbiarskie nieznanego XVIII-wiecznego snycerza. Księga cudów, której spisywanie rozpoczął w 1742 r. proboszcz ks. Jakub Manugiewicz, szczęśliwie ocalała i znajduje się obecnie w zbiorach Fundacji.
Koronacja Cudownego Obrazu Matki Boskiej Łaskawej ze stanisławowskiego kościoła ormiańskiego odbyła się 30 maja 1937 r. w obecności tłumu wiernych różnych obrządków katolickich, licznych dostojników duchownych, z prymasem Augustem Hlondem, oraz przedstawicieli władz cywilnych i wojskowych.
Obraz autorstwa nieznanego z nazwiska malarza o imieniu Daniel jest kopią wizerunku jasnogórskiego i trafił do świątyni w 1742 r. Przyniósł go ówczesny sekretarz gminy ormiańskiej w Stanisławowie Donig po tym, gdy został cudownie uzdrowiony za jego sprawą, a na płótnie pojawiły się łzy Maryjne. Odtąd przed płaczącym wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem zbierali się liczni wierni, a proboszcz ks. Jakub Manugiewicz rozpoczął spisywanie cudów i łask, które na nich spływały dzięki modlitwom przed ormiańskim obrazem. Tzw. Księga cudów znajduje się obecnie w zbiorach Fundacji.
W okresie międzywojennym starania o koronację wizerunku podjął ówczesny proboszcz stanisławowski ks. Franciszek Komusiewicz, który niestety zmarł w 1936 r., niespełna rok przed planowaną uroczystością. Historia obrazu, jego kult oraz poświadczone łaski i cuda pozwoliły na uzyskanie papieskiej akceptacji i stosownego dekretu koronacyjnego. Nałożenia koron na wizerunek dokonał arcybiskup Józef Teofil Teodorowicz. Przygotowana z niezwykłym rozmachem ceremonia była pięćdziesiątą taką uroczystością w Polsce, pierwszą w Kościele ormiańskim i jedną z najwspanialszych na przestrzeni dziejów. Ocalony z pożogi wojennej wizerunek gromadzi obecnie wiernych i pielgrzymów w Sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej w kościele św. Piotra i Pawła w Gdańsku.
*
The first parish and the first wooden Armenian temple in Stanisławów were established in the 60s of the 17th century. On May 28, 1743, a stone was laid for the construction of a new brick church. The construction works financed by the parish fees and the donation of the city owner, Hetman Jozef Potocki, lasted almost 20 years. The new church of the Immaculate Conception of the Blessed Virgin Mary was in the style of the late Italian Baroque. It is built on the plan of a Latin cross. The chancel is surrounded by annexes, and the transept is only slightly extended in relation to the nave with adjoining side chapels. The facade is flanked by two cylindrical towers. The interior is decorated with frescoes by Jan Solecki and magnificent sculptures. In the 19th century, 11 altars stood there. Until 1946, a miraculous painting of Our Lady of Graces was hung on the wall above the altar.
After the fire in 1869, the church was rebuilt, but it was not possible to restore the temple to its baroque appearance from before the conflagration. The First World War brought further serious damage. The comprehensive renovation of the temple was supervised by priest Franciszek Komusiewicz.The antique furnishings were renovated, supplementing the interior with new elements. Three new bells were purchased. A book collection containing valuable old prints and manuscripts was also secured. In 1946, the last parson of Stanisławów, priest Kazimierz Filipiak, brought to Polanda part of the church furnishings. The miraculous image of Our Lady of Graces can be found in the church of Saint Peter and Paul in Gdańsk. Archives and the library, as well as surviving paintings and museum relics are under the care of the Foundation for Culture and Heritage of Polish Armenians. In 1808, 434 souls were recorded in the parish. Before World War II their number decreased to less than 200. Although the parish was small, it was considered asa great religious center and the faithful of all Catholic rites gathered in front of the image of the Virgin Mary, crowned in 1937.
The building of the Armenian Church in Stanisławów currently belongs to the Ukrainian Autocephalous Orthodox Church and although it has lost its former character, it is worth visiting it and admiring the wooden figures standing in the interior - the masterpiece of sculpturing by an unknown 17th-century woodcarver.The Book of Miracles, writing of which was started in 1742 by the parish priest, Father Jakub Manugiewicz, luckily survived and is now in the Foundation's collection.
The coronation of the Miraculous Image of Our Lady of Graces from the Stanisławów Armenian Church took place on May 30, 1937 in the presence of a crowd of believers of various Catholic rites with the Primate August Hlond and representatives of civil and military authorities. The painting by an unknown painter named Daniel is a copy of the image from Jasna Gora. It was sent to the temple in 1742. It was brought by the then secretary of the Armenian commune from Stanisławów Donig after he was miraculously healed for his cause, and the tears of Mary appeared on the canvas. From now on, many believers gathered in front of the weeping image of Mary with the child, and Father Jakub Manugiewicz began writing down the miracles and graces that fell on them thanks to prayers in front of the Armenian image. The so-called book of miracles is now in the Foundation's collection. In the interwar period, efforts to coronate the image were made by Father Franciszek Komusiewicz, who, unfortunately died in 1936 a year before the planned ceremony. The history of the painting, its cult and certified graces and miracles allowed for papal approval and the appropriate coronation decree. The crowns were put on the image by Archbishop Jozef Teofil Teodorowicz. The coronation, prepared with an extraordinary momentum, was the 50th such ceremony in Poland, the first in the Armenian church and one of the greatest in history. The image, saved from the conflagration of war, currently gathers the faithful and pilgrims in the Sanctuary of Our Lady of Grace in the Church of Saint Peter and Paul in Gdańsk.