ŚWIĘCI Z KALENDARZA FKiDOP 2020 - CZERWIEC |

kościół św. Antoniego w Warszawie. Fot. Wiktor Zdrojewski
Franciszkanin, prezbiter i Doktor Kościoła
Naznaczony był wieloma łaskami bożymi: darem bilokacji, czytania w ludzkich sumieniach, proroctwa, uzdrawiania chorych, wskrzeszania zmarłych, co przełożyło się na najkrótszy proces kanonizacyjny w historii Kościoła katolickiego. W niecały rok od śmierci Antoniego, 30 maja 1232 r., papież Grzegorz IX zaliczył go w poczet świętych, wyznaczając dzień 13 czerwca na jego wspomnienie.
Żarliwy kaznodzieja, autor erudycyjnych Kazań, określanych „jako traktat doktryny świętej opartej na Piśmie świętym”. Jego nauczanie skierowane było do współbraci zakonnych oraz wiernych, licznie się gromadzących.
Urodził się w Lizbonie jako Fernando Martins de Bulhões. Rodzice jego – Marcin i Maria – należeli do portugalskiego rycerskiego rodu i posiadali prawdopodobnie znaczny majątek, więc uzdolnionemu młodzieńcowi mogli zapewnić staranne wychowanie i wykształcenie. Gruntowne wykształcenie teologiczne zdobył w klasztorze św. Krzyża w Coimbrze w ciągu ośmiu lat studiów. „Tutaj […] pogłębił i utrwalił swoje powołanie zakonne i kapłańskie, wszedł w prawdziwy kontakt z Bogiem, i nauczył się odczytywać Jego natchnienia. Tu odkrył również źródło, z którego odtąd czerpać będzie obficie: Pismo święte. Tak często było ono jego lekturą, że nauczył się go prawie na pamięć”. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1219 r., a rok później wstąpił do zakonu franciszkanów.
Tak przygotowany wypełniał swoje powołanie przez kolejne 12 lat żywota. Jest niezwykle popularnym świętym, zaraz po Matce Bożej, na całym świecie. Szczególnym kultem cieszy się w Polsce. Jedyne w historii miejsce objawień leży właśnie w Polsce: 8 maja 1664 r. na Łysej Górze w Radecznicy święty ukazał się tkaczowi Szymonowi.
Dla Ormian polskich zamieszkałych na Kresach jego moc była bezdyskusyjna.
„W roku bieżącym [1931] – pisał Stanisław Donigiewicz w „Posłańcu św. Grzegorza” – cały świat katolicki obchodzi uroczyście siedemsetną rocznicę jednego z największych i najbardziej czczonych świętych, wielkiego misjonarza i cudotwórcy, św. Antoniego z Padwy. […] Czasy św. Antoniego, choć o siedem wieków od nas odległe mają wiele […] cech wspólnych z czasami dzisiejszemi […] zaznacza się wyraźnie upadek wiary, rozprzężenie obyczajów, i wprost – spoganienie społeczeństw i narodów. Kościół katolicki, zdając sobie sprawę z powszechnego niemal, tak groźnego zaniku etyki chrześcijańskiej i moralności […] stawia w tym roku przed oczy świetlaną postać gorącego orędownika dusz ludzkich […] Św. Antoni jest, był i pozostanie na zawsze dla Ormian polskich najlepszym patronem”.
Z kolei Jacek Chrząszczewski (Kościoły Ormian polskich, Warszawa 2001), opisując obiekty sakralne związane ze św. Antonim: kościoły, kaplice, dzwonnice, wylicza ich łącznie dwadzieścia sześć. Z tego w ośmiu święty miał swoje wizerunki, przede wszystkim w ołtarzach; w samych Kutach znajdowały się dwa przedstawienia: obraz w ołtarzu bocznym – uważany powszechnie za łaskami słynący, oraz postać świętego widniejąca w jednej z czterech scen na sklepaniu prezbiterium.
Do historii przeszła popularność kuckich odpustów odbywających się 13 czerwca, na które co roku zjeżdżali Ormianie z najodleglejszych zakątków. Zawierzanie mocy św. Antoniego było tak wielkie, że w pamięci wielu kościół ormiańskokatolicki w Kutach był pod jego wezwaniem, choć nie był on patronem nominalnym. Kościół rzymskokatolicki w Obornikach Śląskich, w którym odbyło się wiele wydarzeń upamiętniających kucką społeczność ormiańską, w tym księdza Samuela Manugiewicza, ma dwóch patronów: św. Judę Tadeusza i św. Antoniego Padewskiego. Od 13 czerwca 2019 r. został ustanowiony Sanktuarium św. Antoniego Padewskiego, a patron czczony jest przed obrazem przywiezionym z klasztoru Bernardynów w Husiatynie.
W ikonografii przedstawiany jest w habicie franciszkańskim, z Dzieciątkiem Jezus na ręku, lilią, księgą, sercem, ogniem, bochnem chleba, osiołkiem, rybą…
Patron osób i rzeczy zaginionych, nie tylko materialnych, franciszkanów, antoninek, licznych parafii, kościołów i bractw; dzieci, górników, małżeństw, narzeczonych, położnic, ubogich, podróżnych. W Kutach był czczony jako „uniwersalny święty, czy przyczyniający się do odzyskania zguby, czy powracający zdrowie, czy wreszcie strzegący dobytku od pożarów, jednym słowem odpowiada On, i odpowiada prośbom i modłom swoich szczególnych czcicieli, t.j. parafian kościoła ormiańskiego…”
*
Սուրբ Անտոնիո Պադովացի (1195–1231)
ֆրանցիսկյան միաբանության անդամ, պրեսբիտեր և Եկեղեցու ուսուցիչ
Նա օժտված էր բազում աստվածային շնորհքներով՝ բիլոկացիայի, մարդկային խղճի ընթերցման, մարգարեության, հիվանդներին բժշկելու, մահացածներին հարություն տալու շնորհներով, ինչը հանգեցրեց կաթոլիկ եկեղեցու պատմության մեջ ամենաարագ կանոնիկացմանը: Անտոնիոյի մահից մեկ տարի անց՝ 1232 թվականի մայիսի 30-ին, Հռոմի Պապ Գրիգոր IX-ը նրան սրբադասեց և հունիսի 13-ը նշանակեց իր հիշատակի օր:
Նա եռանդուն քարոզիչ էր, «սրբի դոկտրինայի տրակտատ՝ ավետարանի հիման վրա» կոչված խորագիտական քարոզությունների հեղինակը: Նրա ուսմունքը ուղղված էր եղբայր կրոնավորներին և մեծաթիվ հավաքույթների հավատացյալներին:
Ծնվել է 1195 թվականին Լիսաբոնում` որպես Ֆերնանդո Մարտինս դե Բույո։ Նրա ծնողները` Մարտինը և Մարիան, սերում էին պորտուգալական ասպետական տոհմից և, հավանաբար, ունեին զգալի հարստություն, ուստի կարող էին տաղանդավոր երիտասարդին ապահովել ճիշտ դաստիարակությամբ և կրթությամբ: Անտոնիոն ութ տարի ուսանել է Կոիմբրայի Սուրբ Խաչ վանքում՝ ստանալով հիմնավոր աստվածաբանական կրթություն: «Այստեղ […] նա խորացրեց և ամրապնդեց իր կրոնական և քահանայական կոչումը, Աստծո հետ իրական կապի մեջ մտավ և սովորեց կարդալ Նրա ոգեշնչումները: Այստեղ նա նաև բացահայտեց մի աղբյուր, որից այսուհետ պետք է առատորեն օգտվեր՝ Աստվածաշունչը: Այնքան հաճախ էր ընթերցանում այն, որ գրեթե անգիր է սովորում»: 1219 թվականին նա ձեռնադրվել է քահանա, իսկ մեկ տարի անց միացել Ֆրանցիսկյան կարգին:
Այսպես պատրաստված իրականացնում է իր կյանքի կոչումը ևս 12 տարի: Նա ամբողջ աշխարհում շատ հայտնի սուրբ է, անմիջապես Աստվածամորից հետո: Նա առանձնահատուկ պաշտամունք է վայելում Լեհաստանում: Պատմության մեջ նրա միակ հայտնության վայրը գտնվում է Լեհաստանում: 1664 թվականի մայիսի 8-ին Լիսա Գուռայի ստորոտին գտնվող Ռադեչնիցայում սուրբ Անտոնիոն հայտնվել է ջուլհակ Շիմոնին:
Կրեսերում ապրող լեհահայերի համար նրա զորությունն անվիճելի էր:
Ստանիսլավ Դոնիգևիչը «Սուրբ Գրիգորի սուրհանդակում» գրում է. «Այս տարի [1931թ.] ամբողջ կաթոլիկ աշխարհը նշում է մեծագույն և հարգված սրբերից մեկի՝ մեծ միսիոներ և հրաշագործ սբ. Անտոնիո Պադովացու 700-ամյակը:
[...] Սուրբ Անտոնիոյի ժամանակները, չնայած մեզանից յոթ դար հետ են, ունեն շատ […] ընդհանրություններ այսօրվա ժամանակների հետ […] հստակ ընդգծվում են
հավատքի անկումը, սովորույթների քայքայումը և, ուղղակի, հասարակությունների և ժողովուրդների հեթանոսացումը: Կաթոլիկ եկեղեցին, տեղյակ լինելով քրիստոնեական էթիկայի և բարոյականության գրեթե համընդհանուր կորստի մասին […], այս տարի առաջ է բերում մարդկային հոգիների եռանդուն պաշտպանի լուսավոր կերպարը [...] Սուրբ Անտոնիոն եղել է և միշտ էլ կլինի լեհահայերի լավագույն հովանավորը»:
Իր հերթին, Յացեկ Խժոնշչևսկին (Լեհահայերի եկեղեցիները, Վարշավա 2001) նկարագրելով Սուրբ Անտոնիոյի անվան հետ կապվող սրբավայրերը՝ եկեղեցիներ, մատուռներ, զանգակատներ, թվարկում է ընդհանուր առմամբ քսանվեցը: Դրանցից ութի մեջ սուրբն ուներ իր պատկերները՝ հիմնականում խորանների վրա. միայն Կուտիում երկու պատկեր կար՝ կողային խորանի նկարը, որը հրաշագործ է համարվում, և խորանի կամարակապի չորս տեսարաններից մեկում սրբի պատկերը:
Պատմություն են դարձել հունիսի 13-ին տեղի ունեցող կուտիական ուխտագնացությունները, որոնց ժամանակ ամեն տարի հավաքվում էին ամենահեռավոր անկյուններից եկած հայերը: Կուտիի Հայ կաթողիկե եկեղեցին, շատերի հիշողության մեջ, նվիրված էր Սուրբ Անտոնիոյին, չնայած որ նա եկեղեցու անվանական հովանավորը չէր: Օբորնիկիում գտնվող Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին, որը բազմիցս հյուրընկալել է կուտիական հայ համայնքին նվիրված միջոցառումները, այդ թվում և Հայր Սամուել Մանուգևիչին, երկու հովանավոր ունի՝ Սուրբ Հուդա Թադեոսը և Սուրբ Անտոնիո Պադովացին: 2019 թվականի հունիսի 13-ից հռչակվեց Սուրբ Անտոնիո Պադովացու սրբավայրը, ում երկրպագում են Հուսյատինում գտնվող բեռնարդինների վանքից բերված կտավի առջև:
Սրբապատկերներում նա պատկերվում է ֆրանցիսկյան կապայով(հաբիթ)՝ Մանուկ Հիսուսին գրկում, շուշանով, գրքով, սրտով, կրակով, հացով, էշով, ձկնով ...
Հովանավորն է կորսված անձանց ու իրերի, ոչ միայն նյութական, ֆրանցիսկյանների, բազմաթիվ ծխերի, եկեղեցիների և եղբայրությունների. երեխաների, հանքափորների, ամուսնությունների, հարսնացուների, մանկաբարձների, աղքատների, ճանապարհորդների: Կուտիում նրան երկրպագում էին որպես «ունիվերսալ սրբի, որն օգնում է թե՛ կորուստը վերգտնելուն, թե՛ առողջությունը վերականգնելուն, թե՛, վերջապես, հրդեհներից գույքը պաշտպանելուն, մի խոսքով, պատասխանում է Նա, և պատասխանում է իր հատուկ երկրպագուների, այսինքն՝ հայկական եկեղեցու ծխականների, խնդրանքներին ու աղոթքներին... »:
Ֆրանցիսկյան միաբանության անդամ, պրեսբիտեր և Եկեղեցու ուսուցիչ:
Ռաֆալ Հաջևիչ, XIX դ.. Վարշավայի սբ. Անտոնիո եկեղեցի: Լուս.՝ Վիկտոր Զդրոևսկու:
ŚWIĘCI Z KALENDARZA FKiDOP 2020 - MAJ |


z cyklu zwanego Apostolados;
Museo del Greco w Toledo, Hiszpania. Wikimedia Commons
Apostołowie, patroni Armenii, święci Kościoła katolickiego, Cerkwi prawosławnej i Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego
Św. Bartłomiej Apostoł – patron rzeźników, garbarzy, introligatorów, siodlarzy, szewców, tynkarzy, górników, krawców, piekarzy, sztukatorów, bartników, pszczelarzy, właścicieli winnic, grzybiarzy i rolników; wzywany w przypadku chorób nerwowych, konwulsji i chorób skóry.
W Ewangeliach święty występuje pod dwoma imionami: Bartłomieji i Natanael. Imię Barłomiej pochodzi z języka aramejskiego i znaczy syn Tolomaja, hebrajski Natanael znaczy tyle, co Bóg dał. Wbrew apokryfom, a zgodnie z krytyką biblijną, chodzi o jedną i tę samą osobę, i takie stanowisko ostatecznie zajął Kościół. Istnieją hipotezy, że cud w Kanie Galilejskiej miał miejsce na weselu Natanaela-Bartłomieja. Historycy Kościoła nie są zgodni co do tego, gdzie święty głosił nauki Chrystusa. Wymieniane są Indie, Etiopia, Arabia Saudyjska, Mezopotamia.
Z apokryfów o św. Bartłomieju zachowały się we fragmentach Ewangelia Bartłomieja, Apokalipsa Bartłomieja oraz Męka Bartłomieja Apostoła. Św. Bartłomiej miał głosić Ewangelię w Armenii, gdzie zyskał sławę dzięki zdolnościom uzdrawiania chorych. Podobno uwolnił od opętania córkę króla Polimiusza i nawrócił na wiarę chrześcijańską całą królewską rodzinę. Pogański kapłan, brat króla, podburzył go przeciw apostołowi, którego pojmano w mieście Albanopolis i skazano na tzw. perską karę śmierci. Był żywcem obdarty ze skóry, rozpięty na krzyżu głową w dół, a następnie ścięty.
Relikwie św. Bartłomieja w 410 r. przeniesiono z Albanopolis do Majafarquin, następnie do Dare w Mezopotamii i Anastazjopolis we Frygii. W VI w. przewieziono je na Wyspy Liparyjskie, skąd w 838 r. trafiły do Benewentu. Część relikwii cesarz Otton III przeniósł do ufundowanego przez siebie kościoła w Rzymie na Wyspie Tyberyjskiej. W Polsce relikwie świętego znajdują się w Sanktuarium NMP Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Piekarach Śląskich. Św. Bartłomiej Apostoł stał się patronem wielu świątyń chrześcijańskich, także w Polsce. W Armenii, w historycznej prowincji Vaspurakan (obecnie w Turcji), w XIII w. powstał klasztor św. Bartłomieja, zgodnie z tradycją zbudowany w miejscu męczeństwa apostoła.
Św. Juda Tadeusz Apostoł – patron spraw trudnych i beznadziejnych, szpitali i personelu medycznego.
Imię Juda pochodzi od hebrajskiego słowa jehudah, czyli chwała Jahwe, Tadeusz zaś wywodzi się od aramejskiego tadda, czyli pierś, i oznacza kogoś godnego czci, odważnego. Św. Juda Tadeusz był bratem św. Jakuba Młodszego (nazywany jest Judą Jakubowym) i krewnym Jezusa.
Według tradycji ormiańskiej św. Juda Tadeusz ok. 44 r. trafił do Armenii, gdzie dokonywał wielu cudów i nawróceń na chrześcijaństwo. Pośród nawróconych była też księżniczka Sanducht – córka króla Sanatruka, skazana przez pogańskiego ojca na śmierć. Z jego rozkazu poniósł śmierć także św. Juda Tadeusz. Zgodnie z tradycją, w miejscu jego męczeństwa i śmierci w Artaz (obecnie Iran) powstał kościół, a następnie klasztor, który do dzisiaj jest celem pielgrzymek ormiańskich wiernych. Relikwie świętego znajdują się w Bazylice św. Piotra w Rzymie.
Według niektórych przekazów św. Bartłomiej i św. Juda Tadeusz spotkali się w Armenii i razem nauczali. W kościołach ormiańskich św. Tadeusz przedstawiany jest ze sztyletem (narzędziem swego męczeństwa) oraz włócznią (to narzędzie Męki Pańskiej święty przyniósł ze sobą do Armenii; dziś relikwiarz z grotem włóczni przechowywany jest w skarbcu katedry w Eczmiadzynie). Św. Bartłomiej trzyma w ręku obraz Matki Boskiej, z którym przybył, oraz nóż rzeźniczy (narzędzie męczeńskiej śmierci).
W ikonografii zachodniej św. Tadeusza zobaczymy także z pałką lub włócznią w ręku, w czerwonej szacie lub w brązowo-czarnym płaszczu z mandylionem (obrazem oblicza Jezusa). Św. Bartłomiej przedstawiany jest z kordelasem do zdzierania skóry oraz jako postać z widoczną tkanką mięśniową lub skórą trzymaną w ręku.
W Kościele katolickim święto liturgiczne Judy Tadeusza obchodzone jest 28 października, a św. Bartłomieja Apostoła – 24 sierpnia. W Kościele ormiańskim wspomnienie św. Judy Tadeusza i św. Sanducht przypada 29 lipca, zaś w Ormiańskim Kościele Apostolskim święto patronów obchodzone jest 1 grudnia.
*
Սուրբ Առաքյալներ՝ Բարդուղիմեոս (մհցծ. մոտ 70 թ.) և Թադեոս (մհցծ. մոտ 80 թ.)
Հայաստանում քրիստոնեության տարածողները, Կաթոլիկ, Ուղղափառ և Հայ Առաքելական Եկեղեցու սրբեր
Սբ. Բարդուղիմեոս առաքյալ – գինեգործների, գյուղատնտեսների, մեղվապահների, մսագործների, հացթուխների, դերձակների և այլ արհեստավորների հովանավորը։ Նրան են աղոթքով դիմում նյարդային և մաշկային հիվանդությունների դեպքում։
Ավետարանում հանդիպում է երկու անվամբ՝ Բարդուղիմեոս և Նաթանայել։ Բարդուղիմեոս անունը արամեերեն լեզվից է ծագում և նշանակում է Տոլոմայի որդի, իսկ եբրայերեն Նաթանայելը նշանակում է այնքան, որքան Աստված է տվել։ Չնայած այս ապոկրիֆին, խոսքը նույն անձի մասին է, և այդպիսի վերջնական որոշում է ընդունել Եկեղեցին։ Ենթադրություններ կան, որ Կանայի հրաշքը Նաթանայել- Բարդուղիմեոսի հարսանիքին է կատարվել։ Եկեղեցու պատմության հետազոտողները միակարծիք չեն, թե որտեղ է քարոզել Հիսուսի ուսմունքը Բարդուղիմեոս առաքյալը։ Թվարկվող երկրների շարքում են՝ Հնդկաստանը, Եթովպիան, Սաուդյան Արաբիան, Միջագետքը։
Սբ. Բարդուղիմեոսի մասին ապոկրիֆներից պահպանվել են՝ «Ավետարան ըստ Բարդուղիմեոսի», «Աշխարհի վերջը ըստ Բարդուղիմեոսի» և «Բարդուղիմեոս առաքյալի չարչարանքները»։ Սբ. Բարդուղիմեոսը քարոզչություն է իրականացրել Հայաստանում, որտեղ ճանաչում է ձեռք բերել, քանի որ կարողացել է բուժել հիվանդներին։ Հավանաբար փրկել է Պոլեմիուսի աղջկան և դարձի է բերել ողջ արքայական ընտանիքին։ Իսկ արքայի եղբայրը, որը հեթանոս քուրմ էր, դավեր է նյութեր առաքյալի դեմ, որին բռնել են «Albanopolis» քաղաքում և մահվան են դատապարտել։ Կենդանի-կենդանի մորթազերծ են արել և գլխատել են։
Սբ. Բարդուղիմեոսի մասունքները 410 թ. «Albanopolis»-ից տեղափոխել են «Majafarquin», հետո՝ Միջագետքի Դարե քաղաքը, այնուհետև՝ Փռյուգիայի «Anastazjopolis»։ 6-րդ դարում դրանք տեղափոխվել են Լիպարյան կղզիներ, որտեղից էլ 838 թ. հասել են Իտալիա՝ Բենևենտո։ Մասունքների մի մասը կայսր Օտտոն 3-րդը տեղափոխել է Հռոմում իր կառուցած եկեղեցի։ Լեհաստանում նրա մասունքներից պահվում են Պեկարի Շլոնսկիե բնակավայրի Սուրբ Կույս Մարիամ Աստվածածնի վանք-սրբավայրում (Sanktuarium NMP Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Piekarach Śląskich)։ Սբ. Բարդուղիմեոսը հանդիսանում է բազմաթիվ քրիստոնեական սրբավայրերի հովանավորը, նաև Լեհաստանում։ Պատմական Հայաստանի Վասպուրական նահանգում 13-րդ դարում կառուցվել է Սբ. Բարդուղիմեոսի վանական համալիրը։
Սբ. Թադևոս (Ղեբեոս, Հուդա Յակովբոս) առաքյալ – դժվար և անհնարին հարցերի, հիվանդանոցների և բուժական անձնակազմի հովանավոր
«Թադեոս» անվամբ Ավետարանիչներից առաքյալին կոչում է միայն Մարկոսը։ Մատթեոս Ավետարանիչը անվանում է. «Ղեբեոս, որ Թադեոս կոչվեց»։ Առաքյալը Ղեբեոս (եբր.՝ «սիրտ») է անվանված նաև Մատթեոսի մոտ որոշ աննշան ձեռագրերում։ Ղուկաս և Հովհաննես Ավետարանիչները առաքյալին անվանում են Հուդա (եբր.՝ «գովելի», «հռչակավոր»)՝ «Հակոբի որդի Հուդա»։ Սբ. Թադեոսը հանդիսանում է Սբ. Հակոբ Կրտսերի եղբայրը և Հիսուսի արյունակիցը։
Ըստ հայկական ավադապատումի սբ. Թադեոսը Հայաստան է եկել մոտ 44 թ., որտեղ բազում հրաշքներ է գործել և քրիստոնեական ուսմունքով դարձի է բերել շատերին։ Նրանց թվում է եղել արքայադուստր Սանդուխտը՝ Սանատրուկ թագավորի աղջիկը, որին հեթանոս հայրը մահվան է դատապարտել։ Նրա հարամանով է սպանվել նաև սբ. Թադեոսը։ Համաձայն ավանդույթի այդ վայրում՝ Արտազում (ներկայումս գտնվում է Իրանի տարածքում) եկեղեցի է կառուցվել, որը հետագայում դարձել է վանական համալիր ու մինև հիմա հանդիսանում է ուխտագնացությունների վայր։ Սբ. Թադեոսի մասունքներից պահվում են Հռոմի Սբ. Պետրոս բազիլիկ եկեղեցում։
Որոշ աղբյուրների համաձայն Սբ. Բարդուղիմեոսը և Սբ. Պետրոսը հանդիպել են Հայաստանում և միասին են քրիստոնեություն քարոզել։ Հայկական եկեղեցիներում Սբ. Թադեոսը պատկերվում է դաշույնի և տեգի հետ, վերջինը ինքն է իր հետ տարել Հայաստան որպես Տիրոջ տանջանքների գործիք, այժմ գտնվում է Էջմիածնի տաճարի գանձարանում։ Սբ. Բարդուղիմեոսը պատկերվում է ձեռքին Աստվածածնի նկարով, որն իր հետ է բերել և մեծ դանակի հետ, որը իր նահատակության գործիքն է եղել։
Արևմտյան սրբապատկերներում Սբ. Թադևոսին կարելի է տեսնել ձեռքին փայտ կամ նիզակ, կարմիր զգեստով և շագանակագույն-սև թիկնոցով։ Սբ. Բարդուղիմեոսը ներկայացվում է մորթին հանելու համար նախատեսված դանակով, կամ ձեռքին մորթի։
Կաթոլիկ եկեղեցում Սբ. Թադեոսին նվիրված տոնը նշվում է հոկտեմբերի 28-ին, իսկ Սբ. Բարդուղիմեոս առաքյալինը՝ օգոստոսի 24-ին։ Հայ Առաքելական եկեղեցին երկու առաքյալների տոնը նշում է դեկտեմբերի 1-ին, իսկ Հայ կաթողիկե եկեղեցին հուլիսի 29-ին։
Urodził się 19 kwietnia 1869 r. w Mardin na terenie Imperium Osmańskiego. Wychował się katolickiej rodzinie pochodzenia ormiańskiego. Był czwartym z ośmiorga dzieci. Na chrzcie otrzymał imię Choukrallah. Od najmłodszych lat pragnął zostać kapłanem. Kształcił się w klasztorze Matki Bożej w Bzommar w Libanie. Święcenia kapłańskie w obrządku ormiańskokatolickim przyjął w uroczystość Bożego Ciała w 1896 r. W dniu święceń za szczególnego patrona obrał sobie św. Ignacego z Antiochii. Od tego momentu posługiwał się imieniem świętego patrona. Jako kapłan ormiańskokatolicki pracował duszpastersko najpierw w Bzommarze, następnie w Aleksandrii w Egipcie. We wrześniu 1901 r. został mianowany wikariuszem patriarchy i przeniesiony do Kairu. Następnie przez blisko rok był sekretarzem patriarchy Konstantynopola. Po rezygnacji z urzędu ormiańskokatolickiego arcybiskupa Mardin, został jego następcą. Sakrę biskupią przyjął 22 października 1911 r. w Rzymie, podczas odbywającego się synodu katolickich biskupów ormiańskich. Powrócił do diecezji i z gorliwością pełnił swoją posługę biskupią.
Gdy po wybuchu pierwszej wojny światowej Ormianie sprzeciwili się mobilizacji do służby w wojsku tureckim, spłynęła na nich fala represji. Nie pomogły ani protesty przedstawicieli Kościoła katolickiego, ani zapewnienia o ich lojalności wobec władzy. Z inicjatywy policji i nacjonalistycznego ruchu „Młodzi Turcy” rozpoczęła się eksterminacja Ormian. Szykany dotykały coraz bardziej także arcybiskupa Ignacego Maloyana. Przewidując swoje aresztowanie, polecił, aby po jego zatrzymaniu władzę w diecezji przejął ks. Ohannes Potourian. Pod koniec kwietnia i w maju 1915 r. słynące z okrucieństwa tureckie szwadrony wojskowe rozpoczęły masakrę ludności ormiańskiej. Gdy namawiano arcybiskupa, aby poszukał schronienia w górach, on stwierdził, że pasterz nie może porzucać swoich owiec, aby ratować własne życie.
Do zatrzymania hierarchy potrzebny był pretekst. W tym celu przymuszono młodego katolika pochodzenia ormiańskiego, aby zeznał, że arcybiskup jest zaangażowany w przemyt broni i kontakty z Rosjanami. Na podstawie tych zeznań w czerwcu 1915 r. osadzono abpa Maloyana w więzieniu. Tam poddawano go straszliwym torturom i zmuszano do przejścia na islam. Będąc w więzieniu, zdążył odbyć spowiedź świętą i pożegnać się z matką. W nocy 10 czerwca wraz z grupą innych 417 więźniów został wywieziony do Diarbérkir. Tam mieli pracować przy naprawie dróg. Kiedy dotarli do Ain Omar Agha, wybrano dziesięciu z nich, zapewniając o ich uwolnieniu. arcybiskup zorientował się jednak, że czeka ich pewna śmierć. Osobiście poprosił szefa policji Mamdouha, aby mógł przemówić do swoich wiernych. Odprawił dla nich mszę św., udzielił absolucji generalnej i odpustu zupełnego oraz rozdał komunię świętą. Żołnierze tureccy zamordowali ich wszystkich, zaś szef policji raz jeszcze zaproponował arcybiskupowi, aby przyjął islam. Gdy on odmówił, zastrzelił go ze swojego pistoletu, a w akcie zgonu zapisano, że nastąpił on w wyniku zawału serca. Bł. Ignacy Maloyan zmarł śmiercią męczeńską 11 czerwca 1915 r., w uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa. W momencie śmierci zdążył wypowiedzieć słowa: „Boże mój, zmiłuj się nade mną. W Twoje ręce oddaję ducha mego”.
Beatyfikował go 7 października 2001 r. w Rzymie św. Jan Paweł II, który podczas uroczystego nabożeństwa zwrócił się do uczestników: „Niech jego przykład przyświeca dziś wszystkim, którzy chcą być autentycznymi świadkami Ewangelii na chwałę Bożą i zbawienie swoich braci”.
*
Արքեպիսկոպոս Իգնասի Մալոյան (1869–1915)
Ծնվել է Վերին Միջագետքի հին բերդաքաղաք Մարդինում, որն այդ ժամանակ գտնվում էր Օսմանյան կայսրության կազմի մեջ։ Մեծացել է հայկական ծագմամբ կաթոլիկ ընտանիքում։ Ութ երեխաներից չորրորդն էր։ Մկրտության ժամանակ ստացել է Չուքրալլահ անունը։ Փոքր տարիքից երազել է քահանա դառնել։ Ուսանել է Լիբանանի Զմմառի Աստվածամոր վանքում։ Քահանա է ձեռնադրվել 1896 թ. «Բոժե Չիալո» կաթոլիկ եկեղեցական տոնի օրը։ Որպես իր խնամակալ է ընտրել Սբ. Իգնասիին Անտիոքից։ Այդ օրից սկսած օգտագործել է Իգնասի անունը։ Որպես քահանա սկզբում ծառայել է Զմմառում, որից հետո գնացել է Եգիպտոս՝ Ալեքսանդրիա։ 1901 թ. սեպտեմբերին տեղափոխվել է Կահիրե։ Այնուհետև մոտ մեկ տարի եղել է Կոստանդնուպոլիսի պատրիարքարանի քարտուղարը։ Իսկ Մարդինի արքեպիսկոպոսի հրաժարականից հետո զբաղեցրել է նրա տեղը։ Եպիսկոպոս է ձեռնադրվել 1911 թ. հոկտեմբերի 22-ին Հռոմում, հայ եպիսկոպոսների սինոդի ժամանակ։ Վերադառնալով Մարդին լծվել է իր թեմում եպիսկոպոսի ծառայության իրականացմանը։
Երբ առաջին աշխարհամարտի բռնկումից հետո հայերը չցանկացան ծառայել թուրքական բանակում, սկսվեց բռնաճնշումների ալիքը։ Չօգնեցին ո՛չ կաթոլիկ եկեղեցու ներկայացուցիչների բողոքները, ո՛չ էլ լոյալության հավաստիացումները իշխանության ներկայացուցիչներին։ Երիտթուրքերի կառավարության նախաձեռնությամբ սկսվեց հայերի տեղահանությունը։ Կանխատեսելով իր մոտալուտ ձերբակալությունը, Իգնասի Մալոյանը կարգադրում է, որ իրենից հետո թեմի առաջնորդությունը իր ձեռքը վերցնի քահ. Օհաննես Փոթուրյանը։ 1915 թ. ապրիլի վերջին իրենց դաժանությամբ հայտնի թուրքական հատուկ զորաջոկատները սկսեցին հայերի ջարդը։ Երբ արքեպիսկոպոս Մալոյանին հորդորում են, որ պատսպարվի լեռներում, պատասխանում է, որ հովիվն իր հոտը չպետք է լքի, որպեսզի փրկի սեփական կյանքը։
Նրա ձերբակալության համար պատրվակ էր հարկավոր։ Այդ նպատակով հայկական ծագմամբ երիտասարդ մի կաթոլիկի ստիպում են, որ ցուցմունք գրի, իբրև թե արքեպիսկոպոսը մասնակցում է զենքի մաքսանենգությանը և կապեր ունի ռուսների հետ։ 1915 թ. այդ ցուցմունքների հիման վրա նրան ձերբակալում են և բանտ են տանում։ Այնտեղ նրան սարսափելի կերպով խոշտանգում են՝ ստիպելով իսլամ ընդունել։ Բանտում գտնվելու ընթացքում նրան հաջողվել է ընդունել մոր խոստովանությունը և հրաժեշտ տալ նրան։ Հունիսի 10-ի գիշերը նրան 417 այլ բանտարկյալների հետ տեղափոխում են Դիարբեքիր, որտեղ պետք է աշխատեին ճանապարհաշինարարության վրա։ Երբ հասել են Այն Օմար Աղա կոչվող վայրը, նրանց միջից ընտրել են 10 հոգու, որոնց խոստացել են ազատ արձակել։ Սակայն, արքեպիսկոպոսը հասկացել է, որ նրանց մահ է սպառնում և անձամբ խնդրել է ոստիկանության պետ Մահմուդին, որպեսզի վերջինս թույլ տա նրանց համար սուրբ պատարագ անցկացնի և մեղքերին թողություն տա։ Այնուհետև բոլորին սպանում են, իսկ ոստիկանության պետը անձամբ առաջարկում է, որպեսզի արքեպիսկոպոսն իսլամ ընդունի։ Երբ հրաժարվում է, ատրճանակից կրակելով սպանում է նրան, իսկ մահվան վկայականում գրում են, որ մահացել է սրտի կաթվածից։ Արքեպս. Իգնասի Մալոյանը նահատակվել է հունիսի 11-ին՝ Հիսուս Քրիստոսի Սրբագույն սրտի տոնին (թարգմ.՝ կաթոլիկ եկեղեցու տոներից)։ Մահվանից առաջ հասցրել է ասել. «Ողորմած Աստվա՛ծ իմ, Քեզ եմ վստահում իմ հոգին»։
Սրբադասվել է 2001 թ. հոկտեմբերի 7-ին Հռոմում՝ Սբ. Հովհաննես Պողոս Երկրորդի կողմից, որը դիմելով հավաքվածներին ասել է. «Թող այսօր նա օրինակ ծառայի բոլորին, ովքեր ցանկանում են լինել Ավետարանի իրական վկաներ հանուն իրենց եղբայրների թողության»։
Imię Nerses jest pochodzenia perskiego i oznacza „sprawiedliwego mężczyznę”. W przypadku biskupa okazało się ono nad wyraz trafne, zasłynął on bowiem przede wszystkim jako wielki reformator Kościoła, a okres jego rządów otworzył zupełnie nowy rozdział w dziejach Armenii. Kościół ormiański, który do tej pory był Kościołem raczej elitarnym, za jego sprawą zbliżył się do zwykłych ludzi, coraz bardziej zasługując na miano powszechnego.
Wewnętrzne reformy Nersesa odnosiły się do organizacji Kościoła i walki z ciągle istniejącymi zwyczajami pogańskimi. Patriarcha doprowadził do uporządkowania wielu spraw dotyczących m.in. małżeństw i pochówków. Na zwołanym przez niego synodzie w Asztiszacie w 365 r. oficjalnie zakazano praktyk niechrześcijańskich. Nerses, niezwykle zaangażowany w działalność dobroczynną i edukacyjną, przyczynił się do budowy szpitali i przytułków, a także szkół przyklasztornych, dostępnych nie tylko dla duchownych. W szkołach nauczano języka greckiego i syryjskiego (nie istniał wówczas jeszcze alfabet ormiański). Mnisi zostali zobligowani do nauki czytania i pisania.
Jako zwolennik I soboru nicejskiego (325 r.), Nerses popadł w niełaskę cesarza rzymskiego Walensa, wyznawcy arianizmu, który skazał patriarchę na banicję. Gdy w 369 r. powrócił do swojej siedziby, tym razem spotkał się z nieprzychylnością nowego władcy o imieniu Pap, syna króla Arszaka, którego zresztą sam koronował. Pap jawnie sympatyzował z arianizmem i dążył do ograniczenia roli Kościoła w Armenii. Nerses twardo stał na swoim stanowisku i uznał króla za niegodnego wstępu do Kościoła. Konflikt zakończył się śmiercią Nersesa w 373 r., której okoliczności nie są do tej pory wyjaśnione. Według niektórych przekazów, Pap, w ramach pojednania, zaprosił patriarchę na królewską ucztę, gdzie biskup został podstępnie otruty.
Zmarły w aureoli świętości Nerses został pochowany w Til, obok równie wielkiego krewnego – św. Arystagesa. W miejscu tym wzniesiono katedrę, która przetrwała do VII w. Relikwie św. Nersesa w XIII w. trafiły do kościoła w Erzinjan (Erzincan, Turcja) oraz pobliskiego klasztoru pw. św. Nersesa.
Św. Nersesa Wielkiego wspominamy w czwartą niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego wraz ze św. Chadem, biskupem i bliskim współpracownikiem patriarchy. W ikonografii św. Nerses przedstawiany jest zazwyczaj jako brodaty mężczyzna w tradycyjnym stroju biskupim.
W literaturze św. Nerses Wielki stał się bohaterem tragedii Nerses Wielki Patron Armenii autorstwa XIX-wiecznego aktora i dramaturga Sarkisa Vanadetsi, znanego również jako Sarkis Mirzayan.
Warto wspomnieć, że w przekazach hagiograficznych występuje aż ośmiu świętych o imieniu Nerses. O czterech z nich nie wiadomo właściwie nic, oprócz tego, że znajdują się w gronie męczenników. Wśród czterech pozostałych, obok Nersesa I Wielkiego, znani są jeszcze: Nerses, biskup, perski męczennik za wiarę z IV w., Nerses IV Sznorhali (czyli Wdzięczny), XII-wieczny katolikos Armenii, pisarz i teolog, zwolennik zjednoczenia kościołów chrześcijańskich, oraz Nerses z Lambronu, także XII-wieczny biskup i doktor Kościoła ormiańskiego, ekumenista, zwany drugim Pawłem z Tarsu.
Wśród Ormian polskich imię Nerses, dosyć popularne jeszcze w XVIII w., dało początek nazwisku Nersesowicz i jego fonetycznym odmianom.
*
Սուրբ Ներսես Ա Մեծ (մհցծ. 373) – Ամենայն հայոց կաթողիկոս 353-373 թթ., Կաթոլիկ եկեղեցու և Հայ Առաքելական Եկեղեցու սուրբ
Ներսեսը, որ հետագայում Մեծ է անվանվել, եղել է Սբ. Գրիգոր Լուսավորչի (մոտ 257-330) ծոռը, հետևաբար սերում է Պարթև Արշակունիների տոհմից, որի անդամները եղել են Հայաստանի կաթողիկոսներ սկսած 4-րդ դարից մինչև 5-րդ դարի 30-ական թվականները։ Նրա մայրը եղել է Տիգրան 7-րդ արքայի քույրը և Խոսրով 2-րդ թագավորի դուստրը, իսկ հայրը՝ Աթանագենեսը Հուսիկ 1-ինի որդին էր, որը հին Պարթևստանի 4-րդ կաթողիկոսն է եղել։ Մանկությունն ու երիտասարդ տարիները Ներսեսն անցկացրել է Կապադովկիայի Կեսարիա քաղաքում։ Այնտեղ ամուսնացել է Մամիկոնյանների տոհմից իշխանուհի Սանդուխտի հետ, որից ծնվել է նրա որդի Իսահակը, որը հետագայում դարձել է Հայաստանի կաթողիկոս և հայտնի է Սահակ Ա Պարթև անվամբ։ Կնոջ մահից հետո ծառայության է անցել Արշակ Երկրորդի արքունիքում, իսկ 353 թվականին, դառնալով հոգևորական, ընտրվել է որպես Հայաստանի կաթողիկոս։
Ներսես անունը ծագում է պարսկերենից և նշանակում է «արդար տղամարդ»։ Որպես եպիսկոպոսապետ այդ անունը լիովին համապատասխանեց իր գործունեությանը, քանի որ վայելում էր Եկեղեցու բարեփոխիչի համբավ, իսկ նրա կառավարման տարիները Հայաստանի պատմության մեջ նոր բաժին դարձան։ Հայ Եկեղեցին, որը մինչ այդ էլիտար խավի համար էր, սկսեց մերձենալ հասարակ մարդկանց և տարածվելով համընդհանուր դարձավ։
Ներսեսի կատարած ներքին բարեփոխումները ուղղված էին Եկեղեցու կազմակերպմանը և դեռևս լայն տարածում ունեցող հեթանոսական տոների դեմ պայքարին։ Կաթողիկոսը կանոնակարգեց առաջին հերթին ամուսնության և հուղարկավորության ծիսակարգերը։ 365 թ. նրա կողմից հրավիրված Արտիշատի ժողովում պաշտոնապես արգելվեցին ոչ քրիստոնեական ծիսակարգերը։ Ներսեսը, խիստ ներգրավված լինելով բարերարության և կրթական գործունեության մեջ, նպաստեց հիվանդանոցների և ապաստարանների ինչպես նաև եկեղեցական դպրոցների կառուցմանը, որոնք հասանելի էր ոչ միայն հոգևորականներին։ Այդ դպրոցներում ուսուցանվում էր հուներեն, և սիրիական լեզու (այդ ժամանակ դեռևս հայոց այբուբենը չկար)։ Վանականներին պարտադրվեց սովորել կարդալ և գրել։
Ներսեսը, որպես Նիկիայի Ա տիեզերական ժողովի (325 թ.) մասնակից, ձեռք բերեց հռոմեական կայսր արդիականության հետևորդ Վալենսի թշնամությունը, որն էլ հրամայեց վտարել պատրիարքին։ Երբ 369 թ. վերադարձավ, այս անգամ հանդիպեց Արշակ թագավորի սեփական ձեռքերով թագադրած որդու՝ Պապ թագավորի թշնամական տրամադրվածությանը։ Պապ թագավորը բացահայտ կերպով նախընտրում էր արիանությունը և ցանկանում էր սահմանափակել Եկեղեցու դերը Հայաստանում։ Ներսեսը մնալով անսասան որոշեց, որ թագավորը արժանի չէ մուտք գործելու Եկեղեցի։ Վեճն ավարտվեց Ներսեսի մահով՝ 373 թվականին, որի հանգամանքները չեն պարզվել մինչ այսօր։ Որոշ աղբյուրների համաձայն Պապ թագավորը հրավիրել է կաթողիկոսին մասնակցելու արքայական ճաշկերույթի, որի ժամանակ էլ նենգաբար թունավորվել է։
Ներսեսի աճյունը ամփոփվել է Եկեղյաց գավառի Թիլ ավանում՝ իր ազգակից սբ. Արիստակեսի հարևանությամբ։ Այդ վայրում տաճար է կառուցվել, որը կանգուն է մնացել մինչև 7-րդ դար։ 13-րդ դարում Սբ. Ներսեսի մասունքները տեղափոխվել են Էրզրում և պահվել են Սբ. Ներսեսի անվան վանքում։
Սբ. Ներսեսի հիշատակին ամեն տարի Հոգեգալստյան տոնից հետո 4-րդ կիրակի օրը։ Սրբապատկերներում Սբ. Ներսեսը պատկերվում է փարթամ մորուքով ավանդական եպիսկոպոսական հագուստով։
Գրականության մեջ Սբ. Ներսեսը դարձել է «Հայաստանի խնամակալ Ներսես Մեծը» ողբերգության հերոս, որի հեղինակն է Սարգիս Վանադեցին, ով հայտնի է նաև Միրզայան ազգանունով։
Արժե նշել, որ պատմության մեջ հայտնի են թվով ութ սրբեր Ներսես անունով։ Նրանցից չորսի մասին ոչինչ հայտնի չէ, բացի նրանից, որ նահատակներ են հանդիսանում։ Մյուս չորսի թվում Ներսես Ա Մեծից հետո հայտնի են Ներսես եպիսկոպոսը, որը նահատակվել է Պարսկաստանում 4-րդ դարում, Ներսես Շնորհալին՝ գրող, աստվածաբան, 12-րդ դարի Հայաստանի կաթողիկոսը և Ներսես Լամբրոնացին, նույնպես 12-րդ դարի Հայ եկեղեցու եպիսկոպոս, ուսուցիչ, էկումենիստ, որին կոչել են նաև Տարսոնացի Պողոս։
Լեհահայերի շրջանում Ներսես անունը շատ էր գործածվում ընդհուպ մինչև 18-րդ դարը, որից առաջացել է Ներսեսովիչ ազգանունը։
Męczennik, patron młodzieży, święty obu Kościołów ormiańskich - apostolskiego i katolickiego, oraz Cerkwi prawosławnej. W tym roku [2020] jego wspomnienie przypada 8 lutego (według ormiańskokatolickiego kalendarza liturgicznego)
Ten jeden z najbardziej czczonych świętych w Armenii, a także bohater narodowych podań i tradycji, najprawdopodobniej nie był wcale Ormianinem, lecz Grekiem z Kapadocji. Niewiele wiadomo o jego pochodzeniu i wczesnych latach życia. Urodzony na przełomie III i IV w., poświęcił się karierze wojskowej. Mianowany dowódcą przez cesarza Konstantyna Wielkiego, działał w regionie Kapadocji, który graniczył z ówczesną Armenią. Tradycja mówi, że jako gorliwy chrześcijanin krzewił wiarę, głosił Ewangelię oraz wznosił kościoły.
W 361 r. cesarzem rzymskim został Julian zwany Apostatą, a to ze względu na odstępstwo od chrześcijaństwa oraz powrót do dawnych kultów pogańskich. W ciągu zaledwie dwudziestu miesięcy swojego panowania Julian walczył z chrześcijaństwem, przywracając rzymskiemu pogaństwu utraconą rangę.
W takich właśnie okolicznościach Sarkis, znany z pobożności i głębokiej wiary, podobnie jak wielu innych chrześcijan popadł w niełaskę. Żarliwie modlił się o zaprzestanie prześladowań. Wtedy Sarkisowi ukazał się Jezus Chrystus, który wypowiedział te słowa: „Nadszedł czas, abyś opuścił swój kraj i swój ród, tak jak Abraham Patriarcha, i udał się do kraju, który ci wskażę. Tam otrzymasz koronę sprawiedliwości, przygotowaną dla ciebie”. Tym krajem była Armenia. Idąc za głosem Boga, Sarkis wraz ze swoim synem Martyrosem porzucił urząd w Kapadocji i udał się do Armenii pod opiekę króla Tigranesa VII.
Gdy marzący o podboju Persji cesarz Julian wyprawił się na wschód, a jego wojska zbliżały się do Antiochii, król ormiański nakazał Sarkisowi ucieczkę do Persji. Doświadczenie wojskowe Sarkisa postanowił wykorzystać ówczesny król perski. Pochodzący z dynastii Sasanidów Szapur II powierzył mu stanowisko dowódcy w swej armii. Za zwycięstwo nad wojskami Juliana Sarkis dziękował Bogu; po bitwie nawróciło się także czternastu żołnierzy perskich.
Niestety perskiemu władcy doniesiono, że Sarkis zbuntował się przeciwko niemu, głosząc wiarę w Chrystusa. Szapur wezwał więc Sarkisa i jego syna Martyrosa oraz ich towarzyszy do wzięcia udziału w zaratusztriańskiej ceremonii w świątyni ognia. Jednak Sarkis odpowiedział królowi: „Powinniśmy czcić jednego Boga, który stworzył niebo i ziemię. Ogień i bożki nie są bogami, a człowiek może je zniszczyć”. Słowa wprowadził w czyn, niszcząc wyposażenie perskiej świątyni. W odwecie Szapur rozkazał zabić Martyrosa i czternastu nawróconych żołnierzy, sam Sarkis został zaś uwięziony, a następnie ścięty. Przed egzekucją ukazał mu się Anioł, obiecując Królestwo Niebieskie. Po śmierci Sarkisa nad jego ciałem pojawiło się tajemnicze światło, a wielu pogan nawróciło się, przyjmując chrześcijaństwo.
Ciało Sarkisa znalazło się w Asyrii, skąd w V w. św. Mesrop zabrał relikwie męczennika i przeniósł je do Ushi w Armenii. Powstał tam klasztor pod wezwaniem świętego, poważnie zniszczony w XVII i XIX w. podczas trzęsień ziemi. Relikwie św. Sarkisa, odnalezione w 1999 r. w ruinach klasztoru, znajdują się obecnie w muzeum przy katedrze w Eczmiadzynie.
Św. Sarkis jest patronem młodzieży i zakochanych. Jak głosi jedna z legend, jako młody dowódca rzymski Sarkis wraz ze swoim oddziałem świętował zwycięstwo nad perską armią. Po wielkiej uczcie udali się na spoczynek, a kiedy zasnęli, cesarz wyznaczył czterdzieści dziewcząt, którym nakazał wszystkich zabić. Jedna z młodych kobiet nie posłuchała rozkazu i, oczarowana Sarkisem, obdarzyła go pocałunkiem. Święty obudził się i razem z dziewczyną opuścił pałac, unosząc ją ze sobą na białym koniu, a na miasto zsyłając burzę śnieżną.
W Armenii w wigilię św. Sarkisa młodzi ludzie pieką i jedzą przed snem bardzo słone ciasteczka zwane Aghablit. Ktokolwiek pojawi się w snach, oferując wodę, uznawany jest za przyszłego małżonka. Jest też inny zwyczaj: tacę z parzoną mąką, czyli pochind, należy umieścić na dachu lub balkonie, tak aby koń św. Sarkisa zostawił na niej odcisk kopyta. Jeśli tak się stanie, właściciel tacy na pewno spotka w tym roku wymarzoną drugą połówkę.
Święto św. Sarkisa (Surp Sarkis) wypada zawsze 63 dni przed Wielkanocą, w sobotę między 18 stycznia a 23 lutego. W Armenii w kościołach nazwanych jego imieniem odbywa się specjalna liturgia połączona z błogosławieństwem młodzieży.
W ikonografii św. Sarkis oraz jego syn św. Martyros przedstawiani są na białym koniu, okryci czerwonym płaszczem symbolizującym męczeństwo, niekiedy z krzyżem, mieczem lub dzidą w ręku. Wśród Ormian polskich imię Sarkis tłumaczone było na Sergiusz, dało też początek nazwisku Sarkisiewicz (Siarkisiewicz, Siarkiewicz). Od Martyrosa pochodzi nazwisko Mardyrosiewicz.
*
Սբ. Սարգիս Զորավար (մհցծ. 362/363) – նահատակ, երիտասարդների և սիրո բարեխոս, Հայ Առաքելական, Կաթոլիկ և Ուղղափառ եկեղեցիների Սուրբ
Սուրբ Սարգիս զորավարը հայոց ամենասիրված սրբերից է։ Հավանաբար ազգությամբ հայ չի եղել, այլ հույն՝ Կապադովկիայից, սակայն քրիստոնեական հավատքի համար այն նահատակներից է, որի անունը կապվում է Հայոց աշխարհի հետ։ Նրա ծագման և վաղ տարիքի ժամանակահատվածի մասին շատ քիչ տեղեկություններ են հայտնի։ Ծնվել է 3-ից 4-րդ դարերի անցման ժամանակամիջոցում, եղել է զինվորական։ Կոնստանտին Մեծ կայսեր կողմից կարգվելով զորավար, ծառայել է Կապադովկիայի շրջանում, որն այն ժամանակ սահմանակցում էր Հայաստանի հետ։ Ավանդապատումն ասում է, որ եղել է քիրստոնեության ջատագով, հիմնել է եկեղեցիներ, քարոզել է Ավետարանը։
361 թ. հռոմի կայսր դարձավ Հուլիոսը, որին ուխտադրուժ են կոչում, քանի որ մերժել է քրիստոնեությունը և վերադարձել է հին հեթանոսական աստվածներին։ Իր քսանամսյա կառավարման ընթացքում Հուլիոսը պայքարել է քրիստոնեության դեմ, հռոմեացիների մոտ վերականգնելով հին հեթանոսության վարկը։
Հենց այս իրադրությունում է Սարգիսը, որը հայտնի էր իր աստվածավախությամբ, շատ այլ քրիստոնյաների հետ հայտնվեց հակառակ ճամբարում։ Նա ջերմեռանդորեն աղոթում էր, որպեսզի հալածանքները դադարեն։ Այդ ժամանակ Սարգսին հայտնվում է Հիսուս Քրիստոսի տեսիլքը և հայտնում. «Եկել է այն ժամանակը, որ թողնես քո երկիրն ու քո տոհմը, ինչպես Աբրահամը, և գնաս այն երկիրը, որը քեզ կասեմ։ Այնտեղ կգտնես քեզ համար պատրաստված արդարության թագը»։ Այդ երկիրը Հայաստանն էր։ Գնալով Աստծո ձայնի հետևից, Սարգիսը իր որդի Մարտիրոսի հետ թողնում է Կապադովկիայում իր գործը և գնում է Հայաստան՝ ապաստանելով Տիգրան 7-րդ թագավորի մոտ։
Երբ Հուլիոս կեսարը, երազելով գրավել Պարսկաստանը, շարժվեց դեպի Արևելք, իսկ նրա զորքը մոտեցավ Անտիոքին, հայոց արքան Սարգսին պատվիրեց անցնել Պարսկաստան։ Սարգիս զորավարի զինվորական հմտությունները որոշեց օգտագործել Պարսից թագավորը։ Սասանյանների արքայատոհմից սերող Շապուհ 2-րդը նրան վստահեց իր բանակի հրամանատարությունը։ Հուլիոսին պարտության ենթարկելու համար Սարգիսը շնորհակալություն հայտնեց Աստծուն, իսկ ճակատամարտից հետո 14 պարսիկ զինվորներ քրիստոնեության դարձան։
Ցավոք, պարսից թագավորին զեկուցեցին, որ Սարգիսը նրա դեմ է դուրս եկել և Քրիստոսի ուսմունքն է քարոզում։ Շապուհը իր մոտ հրավիրեց Սարգսին և նրա որդի Մարտիրոսին նրանց ընկերների հետ միասին, որպեսզի մասնակցեն զրադաշտական արարողությանը։ Սակայն, Սարգիսը թագավորին ի պատասխան հայտնեց. «Մենք բոլորս էլ պետք է մեկ Աստծո պաշտենք, նրան, ով ստեղծել է երկինքն ու երկիրը։ Կրակն ու կուռքերը Աստված չեն կարող լինել, քանզի մարդը կարող է դրանք ոչնչացնել»։ Եվ իր խոսքերը ապացուցելու համար ավերեց պարսկական սրբավայրը։ Դրան ի պատասխան Շապուհը հրամայեց սպանել Մարտիրոսին և քրիստոնեություն ընդունած 14 զինվորներին, իսկ Սարգսին զնդանը գցեցին, որ գլխատեն։ Պատժից առաջ Սարգսին հրեշտակ է հայտնվում և խոստանում, որ արժանանալու է Երկնքի Արքայության։ Սարգսի մահից հետո նրա մարմնի մոտ լույս է հայտնվում և շատ հեթանոսներ դարձի են գալիս՝ ընդունելով քրիստոներություն։
Սբ. Սարգսի դին Ասորեստանում գտնում է Սբ. Մեսրոպը 5-րդ դարում և նրա մասունքները տեղափոխում է Ուշի՝ Հայաստան։ Այնտեղ եկեղեցի է հիմնվում Սբ. Սարգսի անվամբ։ XVII և XIX դարերում տեղի ունեցած ուժեղ երկրաշարժերի հետևանքով այն լրջորեն վնասվում է։ 1999 թ. Սբ. Սարգսի մասունքները գտնվում են եկեղեցու ավերակների մեջ և այժմ գտնվում են Էջմիածնի մայր տաճարում։
Սբ. Սարգիսը հանդիսանում է երիտասարդների և սիրահար զույգերի բարեխոսը։ Ըստ ավանդության երբ երիտասարդ Սարգիսը հռոմեական բանակում ծառայելիս է եղել, մի անգամ պարսից բանակի դեմ հաղթանակը իր զորախմբով նշել են մեծ շուքով, որից հետո քնով են անցել։ Այդ ժամանակ կայսրը քառասուն աղջիկների հրամայում է բոլորին սպանել։ Նրանցից մեկը, հմայվելով Սարգսի տեսքով, չի կատարում հրամանը և համբուրում է նրան։ Սարգիսն արթնանում է, առնում է այդ աղջկան իր սպիտակ ձիու վրա և հեռանում է պալատից՝ քաղաքի վրա ձնաբուք ուղարկելով։
Հայաստանում Սուրբ Սարգսի տոնին ընդառաջ երիտասարդները աղի բլիթ են պատրաստում և քնից առաջ ուտում են այն։ Եթե երազի մեջ հայտնվում է ինչ-որ մեկը և ջուր է տալիս, ապա համարվում է նա է լինելու ապագա ամուսինը։ Կա նաև մեկ այլ սովորույթ. Բոված ալյուրով՝ փոխինձով սկուտեղը պետք է դնել տանիքին կամ պատշգամբին և թողնել գիշերը մնա բաց երկնքի տակ, եթե առավոտյան հայտնաբերեք Սբ. Սարգսի ձիու նալի հետքը, ապա սկուտեղը դուրսը դնողը այդ տարի կգտնի իր երկրորդ կեսին։
Սուրբ Սարգսի տոնը նշվում է Սուրբ Ծննդյան տոնից 63 օր հետո, շաբաթ օրը՝ հունվարի 18-ից փետրվարի 23-ն ընկած ժամանակահատվածում։
Սրբապատկերներում Սբ. Սարգիսը և իր որդի Սբ. Մարտիրոսը ներկայացվում են սպիտակ ձի հեծած՝ կարմիր թիկնոցով, որը նահատակության սիմվոլն է, երբեմն նաև խաչով, թրով կամ նիզակով։ Լեհահայերի շրջանում Սարգիս անունը թարգմանվել է որպես Սերգիուշ, գոյություն ունեն նաև այդ անվամբ կազմված ազգանուններ՝ Սարգիսևիչ (Սարկիսևիչ, Սարկևիչ)։ Մարտիրոս անունից առաջացած ազգանուն է Մարդիրոսևիչը (Մարտիրոսևիչ)։