Męczennik, patron młodzieży, święty obu Kościołów ormiańskich - apostolskiego i katolickiego, oraz Cerkwi prawosławnej. W tym roku [2020] jego wspomnienie przypada 8 lutego (według ormiańskokatolickiego kalendarza liturgicznego)
Ten jeden z najbardziej czczonych świętych w Armenii, a także bohater narodowych podań i tradycji, najprawdopodobniej nie był wcale Ormianinem, lecz Grekiem z Kapadocji. Niewiele wiadomo o jego pochodzeniu i wczesnych latach życia. Urodzony na przełomie III i IV w., poświęcił się karierze wojskowej. Mianowany dowódcą przez cesarza Konstantyna Wielkiego, działał w regionie Kapadocji, który graniczył z ówczesną Armenią. Tradycja mówi, że jako gorliwy chrześcijanin krzewił wiarę, głosił Ewangelię oraz wznosił kościoły.
W 361 r. cesarzem rzymskim został Julian zwany Apostatą, a to ze względu na odstępstwo od chrześcijaństwa oraz powrót do dawnych kultów pogańskich. W ciągu zaledwie dwudziestu miesięcy swojego panowania Julian walczył z chrześcijaństwem, przywracając rzymskiemu pogaństwu utraconą rangę.
W takich właśnie okolicznościach Sarkis, znany z pobożności i głębokiej wiary, podobnie jak wielu innych chrześcijan popadł w niełaskę. Żarliwie modlił się o zaprzestanie prześladowań. Wtedy Sarkisowi ukazał się Jezus Chrystus, który wypowiedział te słowa: „Nadszedł czas, abyś opuścił swój kraj i swój ród, tak jak Abraham Patriarcha, i udał się do kraju, który ci wskażę. Tam otrzymasz koronę sprawiedliwości, przygotowaną dla ciebie”. Tym krajem była Armenia. Idąc za głosem Boga, Sarkis wraz ze swoim synem Martyrosem porzucił urząd w Kapadocji i udał się do Armenii pod opiekę króla Tigranesa VII.
Gdy marzący o podboju Persji cesarz Julian wyprawił się na wschód, a jego wojska zbliżały się do Antiochii, król ormiański nakazał Sarkisowi ucieczkę do Persji. Doświadczenie wojskowe Sarkisa postanowił wykorzystać ówczesny król perski. Pochodzący z dynastii Sasanidów Szapur II powierzył mu stanowisko dowódcy w swej armii. Za zwycięstwo nad wojskami Juliana Sarkis dziękował Bogu; po bitwie nawróciło się także czternastu żołnierzy perskich.
Niestety perskiemu władcy doniesiono, że Sarkis zbuntował się przeciwko niemu, głosząc wiarę w Chrystusa. Szapur wezwał więc Sarkisa i jego syna Martyrosa oraz ich towarzyszy do wzięcia udziału w zaratusztriańskiej ceremonii w świątyni ognia. Jednak Sarkis odpowiedział królowi: „Powinniśmy czcić jednego Boga, który stworzył niebo i ziemię. Ogień i bożki nie są bogami, a człowiek może je zniszczyć”. Słowa wprowadził w czyn, niszcząc wyposażenie perskiej świątyni. W odwecie Szapur rozkazał zabić Martyrosa i czternastu nawróconych żołnierzy, sam Sarkis został zaś uwięziony, a następnie ścięty. Przed egzekucją ukazał mu się Anioł, obiecując Królestwo Niebieskie. Po śmierci Sarkisa nad jego ciałem pojawiło się tajemnicze światło, a wielu pogan nawróciło się, przyjmując chrześcijaństwo.
Ciało Sarkisa znalazło się w Asyrii, skąd w V w. św. Mesrop zabrał relikwie męczennika i przeniósł je do Ushi w Armenii. Powstał tam klasztor pod wezwaniem świętego, poważnie zniszczony w XVII i XIX w. podczas trzęsień ziemi. Relikwie św. Sarkisa, odnalezione w 1999 r. w ruinach klasztoru, znajdują się obecnie w muzeum przy katedrze w Eczmiadzynie.
Św. Sarkis jest patronem młodzieży i zakochanych. Jak głosi jedna z legend, jako młody dowódca rzymski Sarkis wraz ze swoim oddziałem świętował zwycięstwo nad perską armią. Po wielkiej uczcie udali się na spoczynek, a kiedy zasnęli, cesarz wyznaczył czterdzieści dziewcząt, którym nakazał wszystkich zabić. Jedna z młodych kobiet nie posłuchała rozkazu i, oczarowana Sarkisem, obdarzyła go pocałunkiem. Święty obudził się i razem z dziewczyną opuścił pałac, unosząc ją ze sobą na białym koniu, a na miasto zsyłając burzę śnieżną.
W Armenii w wigilię św. Sarkisa młodzi ludzie pieką i jedzą przed snem bardzo słone ciasteczka zwane Aghablit. Ktokolwiek pojawi się w snach, oferując wodę, uznawany jest za przyszłego małżonka. Jest też inny zwyczaj: tacę z parzoną mąką, czyli pochind, należy umieścić na dachu lub balkonie, tak aby koń św. Sarkisa zostawił na niej odcisk kopyta. Jeśli tak się stanie, właściciel tacy na pewno spotka w tym roku wymarzoną drugą połówkę.
Święto św. Sarkisa (Surp Sarkis) wypada zawsze 63 dni przed Wielkanocą, w sobotę między 18 stycznia a 23 lutego. W Armenii w kościołach nazwanych jego imieniem odbywa się specjalna liturgia połączona z błogosławieństwem młodzieży.
W ikonografii św. Sarkis oraz jego syn św. Martyros przedstawiani są na białym koniu, okryci czerwonym płaszczem symbolizującym męczeństwo, niekiedy z krzyżem, mieczem lub dzidą w ręku. Wśród Ormian polskich imię Sarkis tłumaczone było na Sergiusz, dało też początek nazwisku Sarkisiewicz (Siarkisiewicz, Siarkiewicz). Od Martyrosa pochodzi nazwisko Mardyrosiewicz.
*
Սբ. Սարգիս Զորավար (մհցծ. 362/363) – նահատակ, երիտասարդների և սիրո բարեխոս, Հայ Առաքելական, Կաթոլիկ և Ուղղափառ եկեղեցիների Սուրբ
Սուրբ Սարգիս զորավարը հայոց ամենասիրված սրբերից է։ Հավանաբար ազգությամբ հայ չի եղել, այլ հույն՝ Կապադովկիայից, սակայն քրիստոնեական հավատքի համար այն նահատակներից է, որի անունը կապվում է Հայոց աշխարհի հետ։ Նրա ծագման և վաղ տարիքի ժամանակահատվածի մասին շատ քիչ տեղեկություններ են հայտնի։ Ծնվել է 3-ից 4-րդ դարերի անցման ժամանակամիջոցում, եղել է զինվորական։ Կոնստանտին Մեծ կայսեր կողմից կարգվելով զորավար, ծառայել է Կապադովկիայի շրջանում, որն այն ժամանակ սահմանակցում էր Հայաստանի հետ։ Ավանդապատումն ասում է, որ եղել է քիրստոնեության ջատագով, հիմնել է եկեղեցիներ, քարոզել է Ավետարանը։
361 թ. հռոմի կայսր դարձավ Հուլիոսը, որին ուխտադրուժ են կոչում, քանի որ մերժել է քրիստոնեությունը և վերադարձել է հին հեթանոսական աստվածներին։ Իր քսանամսյա կառավարման ընթացքում Հուլիոսը պայքարել է քրիստոնեության դեմ, հռոմեացիների մոտ վերականգնելով հին հեթանոսության վարկը։
Հենց այս իրադրությունում է Սարգիսը, որը հայտնի էր իր աստվածավախությամբ, շատ այլ քրիստոնյաների հետ հայտնվեց հակառակ ճամբարում։ Նա ջերմեռանդորեն աղոթում էր, որպեսզի հալածանքները դադարեն։ Այդ ժամանակ Սարգսին հայտնվում է Հիսուս Քրիստոսի տեսիլքը և հայտնում. «Եկել է այն ժամանակը, որ թողնես քո երկիրն ու քո տոհմը, ինչպես Աբրահամը, և գնաս այն երկիրը, որը քեզ կասեմ։ Այնտեղ կգտնես քեզ համար պատրաստված արդարության թագը»։ Այդ երկիրը Հայաստանն էր։ Գնալով Աստծո ձայնի հետևից, Սարգիսը իր որդի Մարտիրոսի հետ թողնում է Կապադովկիայում իր գործը և գնում է Հայաստան՝ ապաստանելով Տիգրան 7-րդ թագավորի մոտ։
Երբ Հուլիոս կեսարը, երազելով գրավել Պարսկաստանը, շարժվեց դեպի Արևելք, իսկ նրա զորքը մոտեցավ Անտիոքին, հայոց արքան Սարգսին պատվիրեց անցնել Պարսկաստան։ Սարգիս զորավարի զինվորական հմտությունները որոշեց օգտագործել Պարսից թագավորը։ Սասանյանների արքայատոհմից սերող Շապուհ 2-րդը նրան վստահեց իր բանակի հրամանատարությունը։ Հուլիոսին պարտության ենթարկելու համար Սարգիսը շնորհակալություն հայտնեց Աստծուն, իսկ ճակատամարտից հետո 14 պարսիկ զինվորներ քրիստոնեության դարձան։
Ցավոք, պարսից թագավորին զեկուցեցին, որ Սարգիսը նրա դեմ է դուրս եկել և Քրիստոսի ուսմունքն է քարոզում։ Շապուհը իր մոտ հրավիրեց Սարգսին և նրա որդի Մարտիրոսին նրանց ընկերների հետ միասին, որպեսզի մասնակցեն զրադաշտական արարողությանը։ Սակայն, Սարգիսը թագավորին ի պատասխան հայտնեց. «Մենք բոլորս էլ պետք է մեկ Աստծո պաշտենք, նրան, ով ստեղծել է երկինքն ու երկիրը։ Կրակն ու կուռքերը Աստված չեն կարող լինել, քանզի մարդը կարող է դրանք ոչնչացնել»։ Եվ իր խոսքերը ապացուցելու համար ավերեց պարսկական սրբավայրը։ Դրան ի պատասխան Շապուհը հրամայեց սպանել Մարտիրոսին և քրիստոնեություն ընդունած 14 զինվորներին, իսկ Սարգսին զնդանը գցեցին, որ գլխատեն։ Պատժից առաջ Սարգսին հրեշտակ է հայտնվում և խոստանում, որ արժանանալու է Երկնքի Արքայության։ Սարգսի մահից հետո նրա մարմնի մոտ լույս է հայտնվում և շատ հեթանոսներ դարձի են գալիս՝ ընդունելով քրիստոներություն։
Սբ. Սարգսի դին Ասորեստանում գտնում է Սբ. Մեսրոպը 5-րդ դարում և նրա մասունքները տեղափոխում է Ուշի՝ Հայաստան։ Այնտեղ եկեղեցի է հիմնվում Սբ. Սարգսի անվամբ։ XVII և XIX դարերում տեղի ունեցած ուժեղ երկրաշարժերի հետևանքով այն լրջորեն վնասվում է։ 1999 թ. Սբ. Սարգսի մասունքները գտնվում են եկեղեցու ավերակների մեջ և այժմ գտնվում են Էջմիածնի մայր տաճարում։
Սբ. Սարգիսը հանդիսանում է երիտասարդների և սիրահար զույգերի բարեխոսը։ Ըստ ավանդության երբ երիտասարդ Սարգիսը հռոմեական բանակում ծառայելիս է եղել, մի անգամ պարսից բանակի դեմ հաղթանակը իր զորախմբով նշել են մեծ շուքով, որից հետո քնով են անցել։ Այդ ժամանակ կայսրը քառասուն աղջիկների հրամայում է բոլորին սպանել։ Նրանցից մեկը, հմայվելով Սարգսի տեսքով, չի կատարում հրամանը և համբուրում է նրան։ Սարգիսն արթնանում է, առնում է այդ աղջկան իր սպիտակ ձիու վրա և հեռանում է պալատից՝ քաղաքի վրա ձնաբուք ուղարկելով։
Հայաստանում Սուրբ Սարգսի տոնին ընդառաջ երիտասարդները աղի բլիթ են պատրաստում և քնից առաջ ուտում են այն։ Եթե երազի մեջ հայտնվում է ինչ-որ մեկը և ջուր է տալիս, ապա համարվում է նա է լինելու ապագա ամուսինը։ Կա նաև մեկ այլ սովորույթ. Բոված ալյուրով՝ փոխինձով սկուտեղը պետք է դնել տանիքին կամ պատշգամբին և թողնել գիշերը մնա բաց երկնքի տակ, եթե առավոտյան հայտնաբերեք Սբ. Սարգսի ձիու նալի հետքը, ապա սկուտեղը դուրսը դնողը այդ տարի կգտնի իր երկրորդ կեսին։
Սուրբ Սարգսի տոնը նշվում է Սուրբ Ծննդյան տոնից 63 օր հետո, շաբաթ օրը՝ հունվարի 18-ից փետրվարի 23-ն ընկած ժամանակահատվածում։
Սրբապատկերներում Սբ. Սարգիսը և իր որդի Սբ. Մարտիրոսը ներկայացվում են սպիտակ ձի հեծած՝ կարմիր թիկնոցով, որը նահատակության սիմվոլն է, երբեմն նաև խաչով, թրով կամ նիզակով։ Լեհահայերի շրջանում Սարգիս անունը թարգմանվել է որպես Սերգիուշ, գոյություն ունեն նաև այդ անվամբ կազմված ազգանուններ՝ Սարգիսևիչ (Սարկիսևիչ, Սարկևիչ)։ Մարտիրոս անունից առաջացած ազգանուն է Մարդիրոսևիչը (Մարտիրոսևիչ)։
| ŚWIĘCI Z KALENDARZA FKiDOP 2020 - STYCZEŃ |
Historycy przyjmują, że był synem księcia Anaka oraz bratankiem Chosroesa – króla Armenii. W wyniku walk bratobójczych o władzę Anak zamordował Chosroesa, oszczędzając jedynie jego dzieci: syna Tiridatesa i córkę Chosrowiducht. W odwecie za zabójstwo króla został zamordowany także Anak i jego rodzina. Przeżyli tylko dwaj synowie księcia: dwuletni Grzegorz oraz jego brat. Tego drugiego wywieziono do Persji, Grzegorz natomiast ocalał dzięki zaradności jego mamki, która zdążyła w porę uciec z nim do Cezarei Kapadockiej. Tam pobożna niewiasta zadbała o to, aby dziecko otrzymało chrzest i zostało wychowane w wierze chrześcijańskiej. Grzegorz, mieszkając w Cezarei, zdobył solidne wykształcenie. Następnie, aby zachować swój ród, został przymuszony do małżeństwa, z którego miał dwóch synów, późniejszych świętych: Aristakesa i Wertanesa. Gdy małżonka poświęciła się całkowicie służbie Bogu, Grzegorz powrócił do Armenii.
W Armenii rozpoczęło się wówczas prześladowanie chrześcijan i również Grzegorz został wtrącony do więzienia. Przez kilkanaście lat był trzymany w lochu (później powstał tam klasztor Chor Wirap) i poddawany torturom. W tym czasie dał się także poznać jako prawdziwy mąż Boży. Dlatego, gdy władca Armenii poważnie zachorował, wezwano na pomoc Grzegorza. On przyczynił się do wyzdrowienia króla. W zamian za to władca nie tylko wypuścił go na wolność, ale zauroczony jego postawą postanowił przyjąć chrzest. Tym samym w Armenii zaczęto oficjalnie wyznawać chrześcijaństwo (tradycyjnie chrzest Armenii datuje się na 301 rok).
Szczególny udział w ewangelizacji kraju, który w większości był jeszcze pogański, miał właśnie Grzegorz. Aby jeszcze skuteczniej przyczynić się do apostołowania wśród Ormian, postanowił przyjąć święcenia kapłańskie. Następnie dzięki wsparciu króla został również wyświęcony na biskupa. W Armenii zorganizował hierarchię kościelną, ustanowił biskupstwa. Miał nawet odwiedzić Konstantynopol i Rzym, gdzie postarał się o stosowne przywileje dla Kościoła w swoim kraju. Pod koniec życia wycofał się z działalności publicznej i prowadził życie pustelnicze. Grzegorzowi przypisuje się wprawdzie autorstwo wielu listów i homilii, jednak nie znajduje to potwierdzenia w badaniach historyków.
Kult św. Grzegorza Oświeciciela do dzisiaj jest bardzo żywy w Armenii. Naród czci go jako swojego ojca. W liturgii ormiańskiej wspomnienie tego świętego obchodzone jest trzy razy w roku. W każdej mszy świętej wspomina się jego imię. A relikwie ramienia tego świętego – ofiarowane Ormianom przez św. Jana Pawła II – są pilnie strzeżone przez Patriarchę Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego.
Św. Grzegorz Oświeciciel – jak podkreślił w homilii wygłoszonej 10 listopada 2000 r. w Rzymie Patriarcha Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego Karekin II – był „pasterzem, który bez reszty poświęcił swoje życie narodowi ormiańskiemu, nie porzucił nigdy swojej owczarni”. Gdy zaś była ona nękana przez wilki drapieżne czy też rozproszona po świecie lub zniewolona przez bezbożnych uzurpatorów – zawsze był i jest z narodem ormiańskim, aby dzielić jego utrapienia.
Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ (մոտ 257-325) – Հայաստանում քրիստոնեության ընդունման առաջամարտիկ, Հայոց եպիսկոպոսապետ
Պատմաբանները գտնում են, որ Հայաստանի թագավոր Խոսրովի եղբորորդին է եղել՝ իշխան Անակի որդին։ Իշխանության համար մղված եղբայրասպան կռվում Անակը սպանել է Խոսրովին, խնայելով միայն նրա երեխաներին՝ Տրդատին և Խոսրովիդուխտին։ Ի պատասխան թագավորի սպանության, Անակն ու իր ընտանիքը նույնպես սպանվում են։ Ողջ են մնում միայն իշխանի երկու որդիները՝ երկու տարեկան Գրիգորը և նրա եղբայրը։ Վերջինիս փախցնում են Պարսկաստան, իսկ Գրիգորը, իր ստնտուի շնորհիվ հայտնվում է Կապադովկիայի Կեսարիա քաղաքում։ Այստեղ, իր հավատացյալ խնամակալը հոգ է տանում, որ նա մկրտվի որպես քրիստոնյա և դաստիարակվի քրիստոնեական ոգով։ Գրիգորն, ապրելով Կեսարիայում, հիմնավոր կրթություն է ստանում։ Այնուհետև, որպեսզի իր տոհմը շարունակվի, անհրաժեշտաբար ամուսնանում է։ Այդ ամուսնությունից ծնվում են նրա երկու որդիները՝ Արիստակեսը և Վրթանեսը, որոնք հետագայում սրբադասվում են։ Երբ Գրիգորի կինը ամբողջությամբ նվիրվում է Աստծուն ծառայելուն, նա վերադառնում է Հայաստան։
Հայաստանում այդ ժամանակ արդեն սկսվել էին քրիստոնյաների հալածանքները և Գրիգորը բանտարկվում է։ Տարիներ շարունակ նրան պահում և տանջանքների էին ենթարկում «Խոր վիրապ» կոչվող բանտում, որը հետագայում դարձավ վանական համալիր՝ նույն անվամբ։ Այդ տարիներին Գրիգորը ապացուցեց, որ նա Աստծո արժանի զավակն է։ Եվ երբ Հայաստանի թագավորը հիվանդանում է, Գրիգորին են կանչում օգնության։ Նա օգնում է թագավորին առողջանալ։ Արդյունքում թագավորը որոշում է ոչ միայն ազատություն շնորհել Գրիգորին, այլև ընդունում է քրիստոնեություն։ Այդպիսով, Հայաստանը պաշտոնապես դառնում է քրիստոնյա երկիր (համարվում է, որ Հայաստանը քրիստոնեություն է ընդունել 301 թվականին)։
Հենց Գրիգորն է դառնում համարյա ամբողջությամբ հեթանոս երկրի քրիստոնեացման առաջամարտիկը։ Եվ որպեսզի ավելի արդյունավետ լինի հայերի քրիստոնեացումը, Գրիգորը ձեռնադրվում է քահանա, և որոշ ժամանակ անց, թագավորի օգնությամբ դառնում է եպիսկոպոս։ Գրիգոր Լուսավորիչը ստեղծում է եկեղեցական հիերարխիկ կազմակերպություն և եպիսկոպոսություն։ Ըստ որոշ աղբյուրների ասվում է, որ նա հատուկ գնացել է Կոստանդնուպոլիս և Հռոմ, որպեսզի Հայաստանյան Եկեղեցու համար համապատասխան արտոնություններ ստանա։ Կյանքի ավարտին թողել է հասարակական գործունեությունը և ճգնավորի կյանք է վարել։ Գրիգորին վերագրվում են շատ կրոնական աշխատություններ, սակայն պատմաբանները փաստեր չեն կարողանում գտնել։
Գրիգոր Լուսավորչի պաշտամունքը Հայաստանում առ այսօր էլ ակտիվ է։ Հայ ժողովուրդը նրան ընդունում է որպես իր հոգևոր հայր։ Հայ Եկեղեցին նրան դասեց ավագ սրբերի կարգը, նրա պատվին սահմանեց հիշատակի երեք օր։ Ամեն պատարագի ընթացքում նրա անունը հիշվում է։ Իսկ Հռոմի Պապ Սբ. Հովհաննես Պողոս Երկրորդի կողմից փոխանցված Գրիգոր Լուսավորչի մասունքները պահվում են Երևանի Սբ. Գրիգոր Լուսավորչի մայր տաճարի գավթում:
Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչը, ինչպես 2000 թ. նոյեմբերի 10-ին Հռոմում հնչեցրած իր խոսքում նշել է Հայ Առաքելական Եկեղեցու Կաթողիկոս Գարեգին Երկրորդը, եղել է «հովիվ, որն անմնացորդ նվիրվել է հայ ժողովրդին և երբեք չի թողել իր հոտը»։ Իսկ երբ այն հոշոտվել է գիշատիչ գայլերի կողմից, բանտարկվել է անաստված ուզուրպատորների կողմից, կամ թե սփռվել է ամբողջ աշխարհում, մշտապես եղել է հայ ժողովրդի հետ, որպեսզի թեթևացնի նրա ցավերը։
(za kalendarzem FKiDOP 2020)
| ŚWIĘCI Z KALENDARZA FKiDOP 2020 - OKŁADKA |
Krikor Narekatsi był synem duchownego Kościoła Ormiańskiego Chosroesa, który po śmierci swojej żony został wybrany biskupem Anczewacziku w Armenii.Ojciec Grzegorza pochodził z książęcego rodu. Miał trzech synów: Sahaka, Grzegorza i Jana. Sahak został jego sekretarzem, natomiast Grzegorza i Jana oddał na wychowanie do swojego krewnego – opata klasztoru w Nareku (dziś na terenach Turcji). Chosroes – wykształcony w poszanowaniu zarówno dla kultury greckiej, jak i ormiańskiej – był protagonistą zbliżenia się Kościoła ormiańskiego do katolicyzmu.
Grzegorz, pobierając od najmłodszych lat nauki w klasztorze nareckim, otrzymał solidną formację i gruntowne wykształcenie. Poznał bardzo dobrze język grecki, co pozwoliło mu w oryginale czytać pisma Ojców Kościoła, oraz pogłębił swoją wiedzę w zakresie matematyki, medycyny i architektury. Dlatego też po przyjęciu święceń kapłańskich został profesorem i wychowawcą mnichów. Ogromna wiedza, którą posiadał, oraz pobożność, jaką się odznaczał, sprawiły, że był uznawany w swoim środowisku za mistrza życia kontemplacyjnego i porównywano go do takich wielkich postaci Kościoła, jak św. Bernard z Clairvaux, Mistrz Eckhart, czy bł. Henryk Suzo.
Św. Grzegorz z Nareku był również uznanym mistykiem i poetą. Jest uważany za istotną postać w historii Armenii, ponieważ wypracował ormiańską myśl chrześcijańską. Z tego powodu niektórzy określają go mianem Dantego Wschodu. Pozostawił po sobie bogatą spuściznę literacką. Do najbardziej uznanych dzieł należą: Komentarz do Pieśni nad pieśniami, Historia krzyża z Aparank, Trzy mowy w formie litanii, Panegiryk apostołów i 72 uczniów, Panegiryk Jakuba z Nisibis. Jego twórczością jest przesiąknięta również liturgia ormiańska. Modlitwy jego autorstwa, utrzymane w formie rozmowy duszy z Bogiem, zebrano w Księdze śpiewów żałobliwych.
W 2015 r. św. Grzegorza z Nareku ogłoszono Doktorem Kościoła. W 2018 r. w Ogrodach Watykańskich, a także w ogrodzie przy siedzibie katolikosa w Eczmiadzynie w Armenii stanęły dwa jednakowe monumentalne pomniki tego świętego, zaprojektowane przez światowej sławy ormiańskiego rzeźbiarza Davida Erevantsi. Mają one być wyrazem zbliżenia pomiędzy Kościołem katolickim a Apostolskim Kościołem Ormiańskim, jakie szczególnie dokonało się w 2016 r. po papieskiej wizycie w Armenii. Przedstawiony na nich św. Grzegorz – mnich pozbawiony wyniosłości i zatopiony w modlitwie – jest według papieża Franciszka wyrazem bogatej tradycji chrześcijańskiej, którą nie tylko należy łączyć z wielkimi i znanymi krajami Europy. Tradycję tę można również odkrywać dzięki choć mało znanemu, to jednak bogatemu duchowo i głęboko zakorzenionemu w chrześcijaństwie narodowi ormiańskiemu.
Ponadto św. Grzegorz z Nareku – na co bezpośrednio zwrócił uwagę papież Franciszek w homilii wygłoszonej na placu Wartananc w Giumri w ramach swojej podróży apostolskiej do Armenii – pomaga również znaleźć współczesnemu człowiekowi odpowiedź na pytanie: „jak można stać się miłosiernym, ze wszystkimi wadami i biedami, które każdy widzi w sobie i wokół siebie?”. Dlatego w tym niezwykłym świętym dostrzec można także „wielkiego herolda Bożego miłosierdzia”.
Սբ. Գրիգոր Նարեկացի (մոտ 950-1003) – միստիկ բանաստեղծ, Աստվածաշնչի մեկնաբան
Գրիգոր Նարեկացու հայրը եղել է Հայ Առաքելական Եկեղեցու հոգևորական Խոսրովը, ով կնոջ մահից հետո ընտրվել է Անձևացի եպիսկոպոս։
Գրիգորի հայրը ազնվական տոհմից էր սերում, ուներ երեք որդի՝ Սահակը, Գրիգորը և Հովհաննեսը։ Սահակին իր քարտուղարը դարձրեց, իսկ Գրիգորին ու Հովհաննեսին ուղարկեց կրթության Նարեկի վանք՝ իր բարեկամի մոտ։ Խոսրովը, լինելով կիրթ անձնավորություն, հարգում էր և՛ հունական, և՛ հայկական մշակույթները, կողմ էր Հայկական եկեղեցու մերձեցմանը կաթոլիկությանը։
Գրիգորը, փոքր հասակից ուսում առնելով Նարեկի վանքում, հիմնավոր կրթություն և դաստիարակություն ստացավ։ Շատ լավ հունարեն սովորեց, ինչը թույլ էր տալիս նրան կարդալ Աստվածաշունչը բնագրով, բացի դրանից խորացված գիտելիքներ ուներ մաթեմատիկայից, բժշկությունից և ճարտարապետությունից։ Այդ իսկ պատճառով, ձեռնադրումից հետո դարձավ վանականների ուսուցիչը որպես պրոֆեսոր։ Ունենալով ծավալուն գիտելիքներ և լինելով աստվածավախ, իր շրջապատում համարվում էր վարպետաց վարպետ, նրան համեմատում էին եկեղեցական այնպիսի կարկառուն դեմքերի հետ, ինչպիսիք էին Սբ. Բերնարդ Կլերվոսկին, Մայստեր Էքհարթը, կամ Հենրի Սուզոն։
Գրիգոր Նարեկացին նաև հայտնի միստիկ բանաստեղծ էր։ Հայոց պատմության մեջ առանցքային կերպարներից մեկն է, քանի որ հանդիսանում է հայ քրիստոնեական մտքի ձևավորողը։ Այդ պատճառով շատերը նրան համարում են Արևելքի Դանթե։ Նա թողել է հարուստ գրական ժառանգություն։ Նրա ամենահայտնի աշխատություններից են՝ «Մեկնութիւն Երգոց երգոյնը», «Տաղ Խաչի», «Տաղ Տյառընդառաջի», «Տաղ առաքյալների և 72 աշակերտների», «Տաղ Հակոբ Մծբնացու»։ Նարեկացու ստեղծագործությունները լի են հայկական ժամերգությամբ։ Նրա հեղինակած աղոթքները, որոնք Աստծո հետ հոգու մենախոսության ձևով են ներկայացված, տեղ են գտել «Մատյան ողբերգության» պոեմում։
2015 թ., երբ Գրիգոր Նարեկացին դասվեց Կաթոլիկ Եկեղեցու ուսուցիչների շարքում, 2018 թ. Վատիկանի և Էջմիածնի պուրակներում կանգնեցվեցին երկու միանման արձաններ, որոնց հեղինակը աշխարհահռչակ հայ քանդակագործ Դավիթ Երևանցին է։ Այդ արձանները խորհրդանշում են Հայ և Կաթոլիկ եկեղեցիների մերձեցումը, ինչն ավելի հանգամանալից կատարվեց 2016 թ. Հռոմի Պապի Հայաստան կատարած այցելության ժամանակ։ Սբ. Գրիգոր Նարեկացին ըստ Հռոմի Սրբազան Քահանայապետ Ֆրանցիսկոս Պապի հանդիսանում է քրիստոնեական հարուստ մշակույթի կարևոր գործիչներից մեկը, և չպետք է այդ մշակույթը կապել միայն եվրոպական երկրների հետ: Նրա միջոցով կարելի է ճանաչել սակավ հայտնի, սակայն հոգևոր հարուստ և խորը արմատներ ունեցող հայ ժողովրդի քրիստոնեական մշակույթը։
Հռոմի Ֆրանցիսկոս Պապը Գյումրու Վարդանանաց հրապարակում հնչեցրած իր խոսքում առանձնակի շեշտեց, որ Գրիգոր Նարեկացին ժամանակակից մարդուն օգնում է գտնել հետևյալ հարցի պատասխանը. «ինչպե՞ս կարելի է ողորմած լինել այն բոլոր թերություններով և աղքատությամբ, որոնք բոլորը տեսնում են իրենց մեջ և իրենց շրջապատում»։ Հետևաբար, Սբ. Գրիգոր Նարեկացին նաև «աստվածային ողորմության մեծ քարոզիչ» է։
Salwator Lilli - błogosławiony Kościoła rzymskokatolickiego, obu Kościołów ormiańskich - katolickiego i apostolskiego.3 października 1982 r. męczennicy ormiańscy: Salwator Lilli wraz z towarzyszami (siedmiu znanych z imienia to Baldji Ohannes, Khodianin Kadir, Kouradji Tzeroum, Dimbalac Wartavar, Ieremias Boghos, David Oghlou i Toros David) zostali beatyfikowani przez św. Jana Pawła II.
Salwator Lilli i towarzysze, męczennicy. Chodzi przede wszystkim o Ormian, którzy na terenie starożytnej Cylicji zamieszkiwali od wieków okolice Adany (dziś Seyhan), a więc ziemie położone nieco na wschód od Tarsu, z którego pochodził św. Paweł. W pięćdziesiątych latach XIX stulecia wielu z tych Ormian przyjęło unię z Rzymem. Obsługiwali ich franciszkanie z Kustodii Ziemi Świętej.
Salwator urodził się w miejscowości Cappadocia we włoskich Abruzzach w 1853 r. w katolickiej rodzinie Vincenzo i Annunziaty Lilli. W wieku 17 lat wstąpił do franciszkanów. Rok później złożył pierwsze śluby zakonne. Studia kontynuował w Betlejem i Jerozolimie. Na jego decyzję o wyjeździe miała wpływ m.in. chęć podjęcia działalności misjonarskiej. W 1878 r. został wyświęcony na kapłana. Pozostał jeszcze przez dwa lata w Jerozolimie, pracując w kościele Świętego Zbawiciela i w bazylice Grobu Świętego.
W 1880 r. Salwator wyjechał na swoją pierwszą misyjną placówkę, do armeńskiego Marasco (dzisiejsza Turcja), należącego wówczas do kustodii Ziemi Świętej zakonu franciszkańskiego. Tam przez prawie 15 lat prowadził ożywioną działalność apostolską, głównie wśród zamieszkujących te tereny Ormian. Wielu z nich przyprowadził z powrotem na łono Kościoła.
Oprócz działalności ściśle duszpasterskiej, założył trzy nowe wioski, gromadząc rozproszonych parafian. Organizował miejsca pracy, budował szkoły, szpitale i przytułki dla bezdomnych. Nauczał nowoczesnych zasad sanitarnych i higieny osobistej. Z ofiar i funduszy kościelnych nabył ziemię oraz sprzęt niezbędny dla jej uprawy. Po wybuchu cholery w 1891 r. opiekował się jej ofiarami, niejednokrotnie osobiście pielęgnując chorych.
W 1894 r. został mianowany proboszczem i przełożonym domu franciszkańskiego w Mujuk-Deresa, w odległości 7 godzin jazdy konnej od Marasco. Miejscowość ta znalazła się w centrum terenów objętych straszliwymi prześladowaniami Ormian przez islamskich Turków. Prześladowania te miały wszelkie znamiona ludobójstwa; są niekiedy nazywane ormiańskim holokaustem.
Trwały one już od 1890 r., ale właśnie w czasie, gdy proboszczem został Salwator, hordy tureckie najechały Mujuk-Deresa. Namawiano Salwatora, jak i innych braci franciszkańskich, do opuszczenia - dla własnego bezpieczeństwa - Turcji. Salwator jednak odmówił. Na wieść o rozpoczętej rzezi nie uciekł stamtąd, bo, jak oświadczył, chciał dzielić losy powierzonej sobie owczarni. Do wyznawców islamu odnosił się zawsze życzliwie, więc bez trwogi o cokolwiek zwrócił się teraz do władz tureckich o zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom Mugiuk-Deresi. Wysłano wtedy oddział żołnierzy, który wdarł się do rektoratu misji franciszkańskiej i zażądał od Salwatora natychmiastowego wyrzeczenia się wiary i przyjęcia islamu. Franciszkanin odmówił. Po trzech dniach wraz z kilkoma innymi osobami aresztowano go i przez dwie godziny gnano w kierunku Marasco. Kiedy zatrzymali się nad napotkanym strumieniem, zażądano od nich po raz kolejny, by wyrzekli się wiary i przyjęli islam. Po raz kolejny zdecydowanie odmówili. Wzywając chrześcijan do wytrwania, pierwszy zginął pod bagnetami muzułmańskich oprawców. Ich ciała zostały spalone.www.brewiaz.pl
