ŚWIĘCI Z KALENDARZA FKiDOP 2020 - PAŹDZIERNIK |
‹ Katedra Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego w Oszakanie, Armenia.
Fot. Maria Ohanowicz-Tarasiuk
Św. Mesrop Masztoc (ok. 361–440)
Twórca alfabetu ormiańskiego, pisarz, tłumacz.
Z początkiem IV w. Armenia przyjęła chrześcijaństwo. W 2. połowie tego wieku, w prowincji Taron, przychodzi na świat Mesrop. Przydomek Masztoc, znaczący „rytuał”, zyska później, w związku ze swą pracą nad przekładami religijnych tekstów wczesnochrześcijańskich, w tym rytuału.
Starannie wykształcony, biegle władał językami – greckim, syryjskim i perskim. Przez ok. 5 lat pracował w kancelarii królewskiej w Waharszapacie (obecnie Eczmiadzyn). Jednak obrał duchowną drogę i wieku ok. 30 lat został mnichem, gromadząc wokół siebie uczniów. Następnie został wyświęcony na kapłana przez katolikosa Sahaka, z którym pozostawał w przyjaźni. Mesrop oddał się pracy misyjnej i ewangelizacyjnej. Trudnością był brak tekstów w rodzimym języku. Pismo Święte było czytane w kościołach w języku syryjskim lub greckim. Wspierany przez katolikosa na początku V w. ułożył alfabet, składający się z 36 liter, „doskonale odpowiadający systemowi fonetycznemu tego języka”. Teraz przyszła kolej na podjęcie wielkiego dzieła translatorskiego, aby skutecznie prowadzić pracę duszpasterską.
Nie sam Mesrop pracował nad tłumaczeniami świętych tekstów. W jego promieniującym otoczeniu dojrzewali wielcy pisarze ormiańscy epoki: Jan Mandakuni (jeden z tłumaczy Biblii, późniejszy katolikos), Eznik z Kolb (teolog, biskup Bagrawand; na polecenie Mesropa przywiózł z Edessy rękopisy Pisma Świętego), Ełisze Wardapet (teolog, biskup i historyk armeński), Koriun (jeden z tych, którzy zostali wysłani na Zachód po rękopisy Biblii) i inni.
Podjęte dzieło budziło sprzeciw kleru syryjskiego oraz Persów, którzy rozumieli syryjski, a ormiański był im obcy. Oponowali też Grecy, bo w użyciu była również Biblia w języku greckim. Jak podkreślał Koriun – biograf Mesropa – „opór ten wynikał także z faktu, że grupy te traciły w ten sposób swój wpływ na Armenię”. Dziejopisarz porównał Mesropa do Mojżesza: „jak Mojżesz dał narodowi Izraela historię, tak Mesrop dał narodowi ormiańskiemu odrębny charakter i historię”.
Pierwszy przekład został wykonany z syryjskiej Peszitty. Efekt nie zadowolił Mistrza. Satysfakcjonujące okazało się dopiero tłumaczenie Biblii z rękopisów greckich. Translatorskiego dzieła zespołu Mesropa dopełniły tłumaczenia tekstów patrystycznych oraz tekstów liturgicznych i rytuału, rozpoczął się także wielki ruch przekładowy dzieł różnorodnych literatury światowej, które przetrwały właśnie dlatego, że zostały przetłumaczone, podczas gdy oryginały ginęły w wojennych pożogach.
Tak więc w kościołach ormiańskich słowa Pisma wypowiadane są w języku ludu. Rozbrzmiewają też szarakany (hymny) tworzone przez samego Mesropa.
Najstarszy pomnik piśmiennictwa ormiańskiego to rękopis znaleziony w okładce Ewangelii Sanasarian, pochodzącej z 986 r. Tekst napisany został w V w. Ewangeliarz jest przechowywany w Matenadaranie im. Mesropa Masztoca w Erywaniu.
Początek szarakanu Mesropa Masztoca, zaczerpniętego z: Muza chrześcijańska (1985):
1. Morze życia wzburzone otacza mnie. Wróg żywioły srogimi przytłacza mnie. Racz, o Dobry Sterniku, ocalić mnie! (tłum.Witold Dąbrowski) 2. Zguba, zgryzoty, męki mnie czekają, Winy nieprzeliczone mnie ścigają, Panie mój miłosierny, racz mnie zbawić. Wiatr nieprawości wszelkiej w dół mnie strąca, Ciemne w duszy żywioły rozum mącą, Królu mój miłosierny, racz mnie zbawić. |
Grzech, niczym morze wielki, mnie otacza, Fala, jedna po drugiej się przetacza, Wspomóż, Dobry Sterniku, racz mnie zbawić. (tłum. Andrzej Mandalian) 3. Świtem przed obliczem Twoim stanę, Panie mój, Boże mój! Racz nakłonić uszu mym błaganiom, Panie mój, Boże mój! Wejrzyj na modlitwę moją korną, Panie mój, Boże mój! (tłum. Witold Dąbrowski) |
*
Սբ. Մեսրոպ Մաշտոց (մոտ. 361–440)
հայոց գրերի ստեղծող, գրող, թարգմանիչ
IV դարի սկզբին Հայաստանը քրիստոնեություն է ընդունում, նույն դարի երկրորդ կեսին Տարոն գավառում ծնվում է Մեսրոպը: Մաշտոց մականունը, որը նշանակում է «ծես», նա ձեռք կբերի հետագայում՝ կապված վաղ քրիստոնեական կրոնական տեքստերի թարգմանությունների հետ, այդ թվում՝ ծիսական:
Շատ լավ կրթված էր, գիտեր հունարեն, ասորերեն և պարսկերեն: Մոտ 5 տարի աշխատել է Վաղարշապատում (այժմ՝ Էջմիածին) թագավորական արքունիքում: Սակայն 30 տարեկան հասակում ընտրում է հոգևոր ուղին և դառնում վանական՝ իր շուրջը հավաքելով ուսանողներին: Այնուհետև, Սահակ կաթողիկոսի կողմից քահանա է ձեռնադրվում, ում հետ ուներ ջերմ հարաբերություններ: Մեսրոպը նվիրվում է առաքելական և ավետարանական գործին: Դժվարությունը մայրենի լեզվով տեքստերի բացակայությունն էր: Աստվածաշունչը եկեղեցիներում ընթերցվում էր ասորերեն կամ հունարեն: 5-րդ դարի սկզբին կաթողիկոսի աջակցությամբ նա կազմում է 36 տառից բաղկացած այբուբենը, որը «կատարյալ համապատասխանում էր լեզվի հնչյունական համակարգին»: Այժմ, իր հովվական գործը հաջողությամբ իրականացնելու համար, ժամանակն էր սկսել թարգմանչական մեծ գործը:
Մեսրոպը միայնակ չի աշխատել աստվածաշնչյան տեքստերի թարգմանությունների վրա: Իր պայծառ հովանու տակ աճում էին դարաշրջանի հայ մեծ գրողներ՝ Հովհան Մանդակունին (Աստվածաշնչի թարգմանիչներից մեկը, ավելի ուշ կաթողիկոս), Եզնիկ Կողբացին (աստվածաբան, Բագրավանդի եպիսկոպոս, նա Մեսրոպի պատվերով Եդեսիայից բերեց Աստվածաշնչի ձեռագրերը), Եղիշե Վարդապետ (աստվածաբան, եպիսկոպոս և հայոց պատմաբան), Կորյուն (մեկն այն անձանցից, ովքեր մեկնեցին արևմուտք՝ բերելու Աստվածաշնչի ձեռագրերը) և ուրիշներ:
Ձեռնարկված աշխատանքներին դեմ էին ասորական հոգևորականությունն ու պարսիկները, ովքեր հասկանում էին ասորերեն, իսկ հայերենը նրանց համար օտար էր: Հույները նույնպես դեմ էին արտահայտվում, քանի որ հայերի շրջանում օգտագործվում էր նաև հունարեն Աստվածաշունչը: Ինչպես ընդգծել է Կորյունը` Մեսրոպի կենսագիրը. «այս դիմադրությունը պայմանավորված էր նաև նրանով, որ այս խմբերը կորցնում էին իրենց ազդեցությունը Հայաստանի վրա»: Գրողը Մեսրոպին համեմատում է Մովսեսի հետ. «ինչպես Մովսեսը պատմություն տվեց Իսրայելի ժողովրդին, այնպես էլ Մեսրոպը հայ ժողովրդին տվեց ինքնություն և պատմություն»:
Առաջինը կատարել է ասորերեն Պեշիթոյի թարգմանությունը: Արդյունքը չի բավարարել Վարպետին: Գոհացուցիչ էր միայն Աստվածաշնչի հունարեն ձեռագրերի թարգմանությունը: Մեսրոպի խմբի թարգմանչական աշխատանքներն ավարտվում են պաթրիստական տեքստերի, հոգևոր տեքստերի և ծիսակարգերի թարգմանություններով: Սկսվում է համաշխարհային բազմազան գրական ստեղծագործությունների մեծ թարգմանական շարժում։ Որոնք գոյատևեցին հենց այն պատճառով, որ թարգմանվել էին, մինչդեռ բնօրինակները շատ դեպքերում կորան պատերազմական թոհուբոհի մեջ:
Այդպիսով, հայկական եկեղեցիներում Սուրբ Գրքի բառերը արտասանվում են ժողովրդի լեզվով: Հնչում են նաև շարականներ (օրհներգեր)՝ ստեղծված հենց Մեսրոպի կողմից:
Հայ գրականության ամենահին կոթողը՝ 986 թ. թվագրվող Սանասարյան Ավետարանի շապիկում գտնված ձեռագիրն է: Տեքստը գրվել է 5-րդ դարում: Ավետարանագիրքը պահվում է Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվ. Մատենադարանում:
Մեսրոպ Մաշտոց, Շարականներ Վտանգիմ ի բազմութենէ մեղաց իմոց, Աստուած խաղաղութեան, օգնեա ինձ: Ալեկոծիմ հողմով անօրէնութեան իմոյ, Թագաւոր խաղաղութեան, ոգնեա ինձ: Ի խորըս մեղաց ծովու տարաբերեալ ծփիմ, Նաւապետ բարի, փրկեա զիս: Ծով կենցաղոյս հանապազ զիս ալեկոծէ. Մրրկեալ ալիք թշնամին ինձ յարուցանէ. |
Նաւապետ բարի, լեր անձին իմոյ ապաւեն: Ի համբառնալ իմում առ քեզ զաչս իմ` օգնեա ինձ, տէր: Ի յօրհնութիւն նոր օրհնեսցուք զքեզ, Քրիստոս փրկիչ մեր: Այցելու մեր և փրկիչ, կեցո զանձինըս մեր: Մեղայ Տէր, բազումողորմ Աստուած, Մեղայ, ողորմեա: Մեղայ Տէր, և անկանիմ առաջի Քո, Մեղայ, ողորմեա: Մեղայ Տէր, խոստովանիմ զյանցանս իմ, Մեղայ, ողորմեա: |
Օշականի Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցի , Հայաստան: Լուս.՝ Մարիա Օհանովիչ-Տարասյուկի