default_mobilelogo
ŚWIĘCI Z KALENDARZA FKiDOP  2020 - SIERPIEŃ

‹  "Wizja mistyczna św. Kajetana z Thieny" 
XVIII w.; Archiwum FKiDOP. Fot. Władysław Deńca

Włoski duchowny, święty Kościoła katolickiego, założyciel zakonu teatynów;
patron bezrobotnych, bankowców, sierot i ofiar wojny; wzywany w czasie zarazy

Urodził się w rodzinie Kacpra i Marii Porto. Ojciec pochodził z miejscowości Thiene leżącej w prowincji Vicenza, stąd świętego nazywa się często Kajetanem z Tieny. Natomiast imię Kajetan (wł. Gaetano) oznacza po prostu „pochodzący z Gaety” (łac. Caieta), niewielkiego miasta portowego w regionie Lacjum.

Studiował prawo ma uniwersytecie w Padwie, gdzie w wieku 25 lat otrzymał tytuł doktora w dziedzinie prawa rzymskiego i kościelnego. Wkrótce został protonotariuszem papieża Juliusza II w Rzymie. W 1516 r. przyjął święcenia kapłańskie i odtąd niestrudzenie działał na rzecz reformy duchowieństwa. Trzy lata później powrócił do Vicenzy, gdzie wstąpił do „Bractwa świętego Hieronima” posługującego chorym i potrzebującym.

W 1523 r. znów udał się do Rzymu. Tam poznał Giovanniego Pietra Caraffę, biskupa Teate (dziś Chieti w Abruzji), późniejszego papieża Pawła IV. W 1524 r. biskup i Kajetan założyli Zgromadzenie Kleryków Regularnych, zwanych także teatynami lub kajetanami, a papież Klemens VII zatwierdził istnienie nowego zakonu, którego celem było podniesienie wykształcenia duchownych, zwłaszcza Kościołów połączonych unią ze Stolicą Apostolską, a także wspieranie życia religijnego wśród ludu. Do Polski teatyni trafili w połowie XVII w. We Lwowie prowadzili Kolegium Papieskie kształcące początkowo kler ormiański, a później także greckokatolicki; w Warszawie przy ul. Długiej prowadzili szkołę dla szlacheckiej młodzieży.

W 1527 r. w trakcie najazdu wojsk cesarskich na Rzym dom zakonny teatynów został zniszczony, sam Kajetan został ranny, a bracia, poniżeni i pobici, udali się do Wenecji. Życzliwie przyjęci, objęli klasztor pw. św. Mikołaja z Tolentino. Gdy w 1528 r. Wenecję nawiedziła dżuma i straszliwa klęska głodu, teatyni okazali się niestrudzonymi krzewicielami miłosierdzia.

Św. Kajetan, skromny i ofiarny założyciel zakonu, był wzorem dla braci. Od 1542 r. pełnił funkcję opata klasztoru w Neapolu. Tam umarł 7 sierpnia 1547 r. Przed śmiercią nakazał braciom, aby położyli go na szacie pokutnej, i tak przyjął sakrament namaszczenia chorych. Pochowano go w Bazylice di San Paolo Maggiore. Sanktuarium św. Kajetana w bazylice zdobią freski malowane przez Francesca Solimenę oraz płaskorzeźby przedstawiające żywot świętego autorstwa Domenica Antonia Vaccaro. W zakrystii kościoła znajduje się fresk z twarzą Kajetana, wykonany przez nieznanego artystę jeszcze za życia założyciela zgromadzenia teatynów.

W 1629 r. Kajetan z Tieny został beatyfikowany przez papieża Urbana VIII, w 1671 kanonizowany przez papieża Klemensa X, a dwa lata później wpisany do kalendarza rzymskiego.

W ikonografii przedstawiany przeważnie w stroju zakonnym. Jego atrybutami są: krzyż, uskrzydlone serce, lilia, ptak i księga zawierająca regułę zakonną, kłosy i róg obfitości, trupia czaszka. Artyści, zainspirowani opowieścią samego Kajetana o wizji, jakiej doświadczył w rzymskiej bazylice Santa Maria Maggiore, przedstawiali świętego także z Dzieciątkiem Jezus w ramionach lub w akcie przyjmowania Go z rąk Madonny.

Święty Kajetan był szczególnie czczony wśród polskich Ormian, a jego wizerunki często znajdowały się w kościołach ormiańskokatolickich Rzeczypospolitej.

Łaskami słynący obraz świętego znajdował się w bocznym ołtarzu kościoła ormiańskiego w Zamościu, a także w kościołach w Horodence, Kamieńcu Podolskim, Kutach, Łucku, Łyścu, Stanisławowie, Śniatynie, Żwańcu oraz we lwowskiej katedrze. Św. Kajetan został patronem ormiańskich kościołów w Raszkowie i Tyśmienicy, gdzie w wielkim ołtarzu umieszczono jego wizerunek, eksponowany w srebrnej sukience i koronach, w otoczeniu licznych wotów. Malowidło przedstawiające scenę wizji św. Kajetana znajduje się obecnie w kościele pw. św. Piotra i Pawła w Gdańsku. Przy kościele w Tyśmienicy istniało Bractwo św. Kajetana.

Imię Kajetan oraz jego żeński odpowiednik Kajetanna były niezwykle popularne wśród polskich Ormian na Kresach. Od imienia pochodzi nazwisko Kajetanowicz, którego posiadacze w większości przypadków mają korzenie ormiańskie.

Wspomnienie św. Kajetana przypada 7 sierpnia. Znane są modlitwy kierowane do niego w intencji chleba i pracy, a także Koronka w celu otrzymania łaski Opatrzności Bożej.

*

Սուրբ Կայետանոս Թիենացի (1480–1547)
իտալացի հոգևորական, կաթոլիկ եկեղեցու սուրբ, Թեատինյան միաբանության հիմնադիր,
գործազուրկների բանկիրների, որբերի և պատերազմի զոհերի հովանավորը։
Ոգեկոչվում է համաճարակի ժամանակ։

Ծնվել է Գասպար և Մարիա Պորտոների ընտանիքում: Կայետանոսի հայրը ծագում էր Վիչենցա նահանգի Թիենե քաղաքից, հետևաբար հաճախ էին նրան կոչում Կայետանոս Թիենացի: Մինչդեռ Կայետանոս (իտալ.՝ Գաետանո) անունը, պարզապես, նշանակում է «Գաետայից ծագող» (լատ.՝ Caieta), Լացիոյի շրջանի փոքր նավահանգստային քաղաքից:

Նա իրավաբանություն է ուսանել Պադուայի համալսարանում, որտեղ, որպես տաղանդավոր ուսանողի, 25 տարեկան հասակում շնորհվել է հռոմեական և եկեղեցական իրավունքի դոկտորի կոչում: Շուտով դարձել է Հռոմում Պապ Հուլիոս II-ի պրոտոնոտարիուսը: 1516 թվականին ձեռնադրվել է քահանա և սկսել է ջանասիրությամբ աշխատել հոգևորականության: Երեք տարի անց վերադարձել է Վինչենցա, որտեղ միացել է «Սբ. Հերոնիմի  եղբայրությանը»՝ ծառայելով հիվանդներին և կարիքավորներին:

1523 թվականին կրկին մեկնել է Հռոմ: Այնտեղ ծանոթացել է Թեատեի (այսօր Կիետի) եպիսկոպոս (ավելի ուշ Հռոմի Պապ Պողոս IV) Ջիովաննի Պիետրո Կարաֆայի հետ: 1524 թվականին եպիսկոպոսը և Կայետանոսը հիմնում են Կանոնավոր սեմինարականների միաբանությունը, հայտնի որպես թեատինյան կամ կայետանյան: Հռոմի Պապ Կլեմենտ VII-ը հավանություն տվեց նոր կարգերին, որոնց նպատակն էր բարձրացնել հոգևորականության կրթության մակարդակը, հատկապես Սուրբ Աթոռի հետ միությամբ կապված եկեղեցիներում, և ժողովրդի մեջ խթանել կրոնական կյանքը: Թեատինյանները Լեհաստան են հասել 17-րդ դարի կեսերին: Լվովում նրանք վարել են Պապական կոլեգիում՝ սկզբում կրթելով հայ սեմինարականներին, իսկ հետագայում նաև՝ հունակաթոլիկներին։ Վարշավայում գործել է վարժարան՝ ազնվական երիտասարդության համար:

1527 թվականին, կայսերական բանակի՝ Հռոմ ներխուժման ժամանակ, քանդվեց Թեատինյանների միաբանության տունը, ինքը Կայետանոսը վիրավորվեց, իսկ եղբայրները՝ նվաստացած և ծեծված, փախան Վենետիկ: Հանդիպելով բարյացակամ ընդունելության՝ տեղավորվեցին Տոլենտինոյի Սուրբ Նիկողայոս վանքում: Երբ 1528 թվականին ժանտախտը և սարսափելի սովը պատեցին Վենետիկը, թեատինյանները դարձան ողորմության անխոնջ քարոզիչներ:

Միաբանության հիմնադիրը՝ համեստ և նվիրված սբ. Կայետանոսը, եղբայրների համար օրինակ էր հանդիսանում:  1542 թվականից նա Նեապոլում գտնվող վանքի աբբան էր: Այնտեղ մահացավ 1547 թվականի օգոստոսի 7-ին: Մահից առաջ նա եղբայրներին պատվիրեց իրեն դնել ապաշխարության զգեստին և այդպիսով ստացավ հիվանդներին օծելու հաղորդությունը: Նա հողին է հանձնվել Սան Պաոլո Մաջորե բազիլիկում: Բազիլիկում գտնվող Սուրբ Կայետանոսի սրբավայրը զարդարված է Ֆրանչեսկո Սոլիմենայի որմնանկարներով և Դոմենիչ Անտոնիո Վակարկոյի՝ սրբի կյանքը պատկերող հարթաքանդակներով: Եկեղեցու ավանդատանն է գտնվում սբ. Կայետանոսի դեմքով մի որմնանկար՝ նկարված անհայտ նկարչի կողմից, դեռ թեատինյան միաբանության հիմնադրի կենդանության օրոք:

1629 թվականին Կայետանոս Թիենացին սրբադասվել է Հռոմի Պապ Ուրբան VIII-ի կողմից, 1671-ին կանոնականացվել է Հռոմի Պապ Կղեմես X-ի կողմից, իսկ երկու տարի անց գրանցվել հռոմեական օրացույցում:

Սրբապատկերներում սովորաբար պատկերված է կրոնական զգեստներով: Նրա ատրիբուտներն են՝ խաչը, թևավոր սիրտը, շուշանը, թռչունը և հոգևոր կանոն պարունակող գիրքը, հասկերը և առատության եղջյուրը, գանգը: Նկարիչները, ոգեշնչվելով սբ. Կայետանոսի՝ տեսիլքի մասին պատմությունից, որն ունեցել էր Հռոմի Սանտա Մարիա Մաջորե բազիլիկում, սրբին պատկերում էին նաև մանուկ Հիսուսին ձեռքին կամ Մադոննայի ձեռքերից Նրան ընդունելու տեսարանով:

Սուրբ Կայետանոսը հատուկ կերպով էր երկրպագվում լեհահայերի շրջանում, իսկ նրա պատկերները հաճախ էին հանդիպում Լեհաստանի հայ կաթոլիկ եկեղեցիներում:

Սրբի ողորմածությամբ հայտնի պատկերը գտնվում էին Զամոշչի հայկական եկեղեցու կողային խորանում, ինչպես նաև Հորոդենկայի, Կամիենիեց Պոդոլսկի, Կուտի, Լուցկի, Լիշեցի, Ստանիսլավովի, Շնյատինի և Լվովի եկեղեցիներում: Սուրբ Կայետանը դարձել է Ռաշկովի և Տիշմենիցայի հայկական եկեղեցիների հովանավորը, որտեղ գլխավոր խորանում տեղադրվել է նրա պատկերը՝ արծաթյա հագուստով և պսակներով՝ շրջապատված բազմաթիվ նվիրատվություններով: Սուրբ Կայետանոսի տեսիլքի տեսարանը պատկերող նկարը ներկայումս գտնվում է Գդանսկի Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցում: Տիշմենիցայի եկեղեցում ժամանակին եղել է Սբ. Կայետանոսի եղբայրություն:

Կայետան և կանացի Կայետաննա անձնանունները շատ տարածված էին Կրեսների լեհահայերի շրջանում: Այդ անունից է առաջացել Կայետանովիչ ազգանունը, որի կրողներըը մեծամասամբ հայկական արմատներ ունեն:

Սբ. Կայետանոսի հիշատակի օրը՝ օգոստոսի 7-ն է: Կան հայտնի աղոթքներ, որոնք ուղղված են նրան՝ հացի ու աշխատանքի համար, ինչպես նաև Աստծո նախախնամությունը ստանալու համար աղոթք

Սբ. Կայետան Տիենեացու առեղծվածային տեսիլքը. XVIII դ. Լեհաստանի Հայ մշակույթի և ժառանգության
հիմնադրամի արխիվ: Լուս.՝ Վլադիսլավ Դենցայի